چطور خلاصه‌نویسی کنیم؟

به‌طور کلّي خلاصه‌‌نويسي و يادداشت‌‌برداري به چهار دليل پيشنهاد مي‌شود: اوّل اين که هنگام مطالعه و دقيق‌خواني از اصول مهم به شمار مي‌آيد و در عميق‌تر کردن يادگيري مؤثر است. دوم حجم و زمان مرور کم‌تر شده و امکان مرورهاي چندين باره را به شکلي سريع فراهم مي‌‌کند و سوم اگر به شيوه‌اي صحيح انجام گيرد، به هنگام مرور بهتر و مؤثر از خود مطلب مفيد واقع مي‌‌شود و چهارم اين امکان را فراهم مي‌کند که تمام مطالب و مباحث مرتبط با يک موضوع را که در کتاب درسي، جزوه، کتاب کمک آموزشي و هر منبع ديگري پراکنده باشد را در يک جا جمع‌‌آوري کرده و از پراکنده‌خواني جلوگيري نمود.

ابزار کار

خلاصه‌نويسي علاوه بر ابزارهاي رايجي که هنگام مطالعه داريد، تنها يک ابزار مجزا لازم دارد و آن هم دفترچه‌ي يادداشت مي‌باشد. از خلاصه‌‌نويسي در برگه‌هاي پراکنده و بدون صحافي خودداري نماييد؛ چرا که با گذر زمان حجم يادداشت‌ها افزايش خواهد يافت و ترتيب آن‌ها به‌هم خواهد خورد که يافتن و مرتّب نمودن آن‌ها، زمان و انرژي زيادي مي‌طلبد و کاري خسته کننده است. مي‌توانيد از يک سر رسيد قديمي يا دفترچه‌ي يادداشت با اندازه‌ي مناسب براي اين منظور استفاده کنيد.

روش‌هاي مختلف

آن‌چه که ما با عنوان کلّي خلاصه‌‌نويسي از آن ياد مي‌کنيم، شامل فنون مختلف يادداشت‌‌برداري، حاشيه‌نويسي، خط‌کشي زير جملات، دسته‌بندي و علامت‌گذاري مي‌شود که در ادامه به توضيح در مورد آن‌ها کدام خواهيم پرداخت.

به‌طور کلّي خلاصه‌‌نويسي و يادداشت‌‌برداري به چهار دليل پيشنهاد مي‌شود: اوّل اين‌که هنگام مطالعه و دقيق‌خواني از اصول مهم به‌شمار مي‌آيد و در عميق‌تر کردن يادگيري مؤثر است. دوم حجم و زمان مرور کم‌تر شده و امکان مرورهاي چندين باره را به شکلي سريع فراهم مي‌‌کند و سوم اگر به شيوه‌اي صحيح انجام گيرد، به هنگام مرور بهتر و مؤثّر از خود مطلب مفيد واقع مي‌‌شود و چهارم اين امکان را فراهم مي‌کند که تمام مطالب و مباحث مرتبط با يک موضوع که در کتاب درسي، جزوه، کتاب کمک آموزشي و هر منبع ديگري پراکنده باشد را در يک جا جمع‌‌آوري کرده و از پراکنده‌خواني جلوگيري شود.

علامت‌گذاري و خط کشي زير جملات

بهترين فن مطالعه، درگير شدن با مطلب يا به اصلاح مطالعه‌ي فعّال مي‌باشد. علامت‌گذاري سريع‌ترين روش براي مطالعه‌ي فعّال بوده و البته نکات مهم را نيز مشخّص مي‌کند. زماني که مطلبي را مطالعه مي‌کنيد، جايي که برايتان سؤال باقي مي‌‌ماند و مطلب را کامل متوجّه نمي‌‌شويد، از علامت سؤال (؟) استفاده نمائيد و کنار آن مطلب علامت بزنيد. هرجا احساس نموديد منطقه‌ي سؤال‌خيز بوده و به نکته‌ي خطرناکي اشاره شده است، علامت خطر (!) و جايي که به يک کلمه يا عبارت کليدي برخورديد، دور آن خط بکشيد، پاراگراف‌هاي مهم را با علامت ضربدر (*) مشخّص کنيد. به‌طور کلّي هنگام مطالعه استفاده از علامت‌گذاري سرآغاز خوبي براي مطالعه‌ي دقيق و فعّال مي‌باشد. فراموش نکنيد که اين کار را با مداد انجام دهيد چرا که ممکن است با پيشروي در مطالعه‌تان متوجّه شويد علامت قبلي اشتباه بوده و نياز به تغيير داشته باشد. دقّت داشته باشيد که شلوغ کاري نکنيد و در استفاده از علامت‌‌ها و انتخاب جملاتي که خط‌کشي مي‌‌شوند، زياده‌‌روي نکنيد؛ چرا که در مطالعه‌هاي آتي حوصله‌‌تان سر مي‌رود.

حاشيه‌نويسي

هر مطلبي که نوشته مي‌‌شود، با هدف انتقال يک سري مطالب جديد و مهم به مخاطب مي‌‌باشد و براي اين‌که اين انتقال به نحوي مطلوب و ماندگار صورت پذيرد، شرح و بسط و مثال و داستان‌هايي به آن مطلب جديد و اصلي اضافه مي‌شود. به عنوان مثال ساختار يک پاراگراف براي توضيح يک جمله‌ي کليدي است که به‌طور معمول اوّلين يا آخرين جمله‌ي آن پاراگراف را تشکيل مي‌دهد. دومين قدم در راه خلاصه‌‌نويسي اين است که کليدي‌ترين جمله‌ي هر پاراگراف را استخراج کرده به زبان خودتان در حاشيه‌ي کتاب يا جزوه يادداشت کنيد. در پايان هر پاراگراف از خودتان بپرسيد اين پاراگراف قصد داشت چه مطلبي را به من بياموزد و آن را در يک جمله و با زبان خودتان، نه کتابي بيان کرده و يادداشت نماييد. به علاوه مي‌توانيد سؤال، انتقاد و يا هر مطلب ديگري را که مربوط به همان موضوع باشد و در جاي ديگري خوانده‌ايد را حاشيه‌نويسي کنيد. اين فرآيند به تمرکز فکر، دقّت، حفظ و يادگيري بهتر کمک مي‌کند.

يادداشت‌برداري

اصلي‌‌ترين نوع خلاصه‌‌نويسي، يادداشت‌‌برداري مي‌‌باشد که عبارت است از برداشت کليدي‌‌ترين مفاهيم هر مطلب و ثبت آن در دفترچه‌اي جداگانه به شيوه‌اي خاص که در مرورهاي آتي کارايي داشته باشد.

دو ويژگي مهم

هر برگه‌ي يادداشت‌‌برداري شده، بايد داراي دو ويژگي مهم باشد. اوّل اين‌که بايد خلاصه و کليدي باشد. يعني آن‌چه که يادداشت مي‌کنيد، بايد حجمي بسيار کم‌تر از آن‌چه که در متن اصلي موجود است، داشته باشد. عدّه‌اي هر خطّ متن را مهم تلقي مي‌کنند و همه را يادداشت مي‌کنند. اين کار هيچ خاصيّتي ندارد و از فوايدي که براي خلاصه‌نويسي برشمرديم بهره‌اي نخواهد داشت. دومين ويژگي يادداشت‌برداري تداعي‌گر بودن يادداشت‌‌هاست؛ يعني همه‌ي آن‌چه را که پاراگراف و متن قصد انتقال آن را داشت، به شما انتقال داده و يادآوري مي‌‌نمايد. به بيان ساده يادداشت‌‌ها بايد مفيد امّا مختصر باشند.