سفری خاطره انگیز به کلیبر؛ بهشت آذربایجان

 ايران شهرها و روستاهاي فراواني دارد که هر کدام زيبايي خاص خود را دارند. برخي از آنها به قدري زيبا هستند که احساس مي کنيد وارد اروپا شده ايد؛ جاده هاي سرسبز، آب وهواي عالي، مناظر و چشم اندازهاي فوق العاده و مردمان مهمان دوست.

يکي از زيباترين شهرستان هاي ايران که در شمال غرب و نزديک مرز آذربايجان و ارمنستان قرار گرفته است، کليبر نام دارد.

شهرستان کليبر در استان آذربايجان شرقي واقع شده است و نزديک به 90 هزار نفر جمعيت (با روستاهاي اطراف) دارد و مرکز آن شهر کليبر است و حدود 9 هزار نفر جمعيت دارد.

افرادي که از پايتخت قصد بازديد از اين بهشت زيبا را دارند بايد پس از کرج وارد اتوبان زنجان شوند و مسقيم به سمت تبريز (620 کيلومتر) بروند. از همان ابتداي ورودي تبريز تابلويي به سمت اهر و کليبر وجود دارد که بايد وارد جاده اي دو طرفه بشويد و حدود 210 کيلومتر را بپيماييد تا به شهر کليبر برسيد. ورودي شهر يک ميدان کوچک و شيب دار است که سه جهت بيشتر ندارد: راهي که وارد شهر شده ايد، خيابان سمت چپ که شما را به داخل شهر و بافت قديمي آن مي رساند و خيابان سمت راست که شما را به خانه هاي نوساز شهر مي رساند.

سراسر منطقه کليبر را جنگل‌هاي تنک و مراتع سرسبز پوشانده اند و آب و هواي معتدل کوهستاني دارد. بيشتر مواقع کوه هاي اين شهرستان را مه پوشانده است.

 جاذبه هاي داخل شهر کليبر شامل بافت قديمي مغازه ها و خانه ها و باغ ها و رودخانه ها است. تقريبا همه باغ ها شخصي هستند و فرد غريبه اجازه ورود به آنها را ندارد. اهالي کليبر براي وقت گذراني، تفريح، دور هم جمع شدن ها در روزهاي خوش آب و هواي بهار و تابستان، باغ را انتخاب مي کنند. به تازگي باب شده است بيشتر مالکان براي خود خانه هايي داخل باغ مي سازند و شب هاي زيباي تابستان را در آنجا سپري مي کنند. لذتي دارد شب خوابيدن در بهار خواب هايي که صداي جريان آب رودخانه در آنها به گوش مي رسد.

البته داخل شهر معماري هاي قديمي و آثار باستاني هم وجود دارد. به طور مثال، بايد به مسجد جامع کليبر اشاره کرد. اين مسجد گنبدي بزرگ دارد و در گذشته مناره اي به ارتفاع ۴۵ متر و قطر ۱۷ متر داشته است. اما اين مناره در اثر بمباران روس ها در سال 1320 خورشيدي آسيب ديد و ده سال بعد به طور کامل فروريخت. اين بنا 50 متر ارتفاع و 30 متر عرض دارد.

 در فضاي روبه روي مسجد جامع کليبر، حمامي قديمي وجود دارد که زير زمين است. البته بازديد از آن ممکن نيست و به صورت يک پروژه ناتمام همان جا باقي مانده است. تنها چيزي که از آن مي توان ديد، گنبدهاي کوچکي هستند که از کف زمين بيرون زده اند. اين گنبدها در واقع نورگيرهاي حمام هستند. اين حمام تا سال 1352 خورشيدي استفاده مي شده است.

از ديگر ساختمان هاي قديمي بايد به امامزاده کليبر اشاره کرد که در سال 1290 خورشيدي بنا شده است.

آق بوش (برج سفيد) و برج اميد که اکنون فقط يک خرابه هستند به دوران زرتشت تعلق دارند.

دژ خانلار خان کليبر در بالاي شهر قرار دارد و بخش زيادي از آن تخريب شده است.

به تازگي، از داخل شهر کليبر راهي به سمت جانانلو کشيده شده است که مردم و گردشگران از آن مسير به سمت رود ارس و مرزهاي آذربايجان و ارمنستان مي روند. در اين مسير و در فاصله 5 کيلومتري، کاروانسرايي به نام شاه عباسي وجود دارد که چندان بزرگ نيست. اما ديدنش هم خالي از لطف نيست.

در فاصله 50 کيلومتري شهر کليبر مقبره شاه قاسم قرار دارد که گفته مي شود برادر حضرت رضا(ع) است.

قلعه پيغام نيز از ديگر جاذبه هاي شهر کليبر به حساب مي آيد. اين قلعه در 10 کيلومتري جنوب کليبر و بالاي کوه قرار دارد. سه طرف اين کوه پرتگاه است و رود بزرگ کليبر از پاي اين کوه مي گذرد. مصالح و معماري اين برج مشابه قلعه بابک و آوارسين است. مورخان زمان ساخت اين قلعه را به دوران پيش از اسلام و اشکانيان نسبت مي دهند و دليل ساخت آن نيز نگهباني از شهر بوده است.

پل هاي خداآفرين، از جمله آثار قديمي و مهم شهرستان کليبر، پل هاي باستاني خداآفرين هستند. در نزديکي شهر خمارلو دو پل قديمي قرار دارند که يکي خراب شده ولي ديگري تعمير شده است و هنوز هم براي پياده قابل استفاده است. طول پل سالم ۱۶۰متر است و۱۲۰ متر آن به ايران و ۴۰ متر ديگر به جمهوري آذربايجان تعلق دارد.

ارمني هاي بسياري در شهرستان کليبر زندگي مي کردند و از آنها آثار مختلفي برجاي مانده است. از جمله مي توان به قلعه وينه اشاره کرد. اين قلعه در بالاي کوهي در روستاي وينه قرار دارد که اکنون فقط خربه هاي آن برجا مانده است. اين قلعه در واقه به يک ارمني ثروتمند به نام طومانيانس تعلق داشته است که در دوران قاجاريه در آن زندگي مي کرده است. اين قلعه دو طبقه و از سنگ هاي تراشيده ساخته شده است. تاريخ ساخت آن به سال 1907 ميلادي برمي گردد. ساختمان اين قلعه بسيار به کليساي سنت استپانوس در جلفا شباهت دارد.

قصر آينالو هم به ارمني ثروتمندي تعلق داشته است و در ته يکي از دره هاي روستاي آينالو قرار دارد. بناي نيمه سالم و باقي مانده اين عمارت که در جهت شمال جنوب و در سه طبقه ساخته شده است. دليل نامگذاري اين قصر به آينالو که در واقع آئينه‌لو است به دليل سقف فلزي و درخشندگي بيش از حد بوده است.

  قلعهٔ آوارسين يکي از قلعه‌هاي تاريخي بخش خداآفرين شهرستان کليبر و در شرق روستاي آوارسين از توابع دهستان بسطاملو واقع شده است. اين قلعه در دوران آباداني 300 متر طول و 100 متر عرض داشته و اينک در قسمت‌هاي شمال و جنوب قلعه آثاري از بقاياي معماري به چشم مي خورد و نيز در قسمت شمال قلعه برج ديده‌باني وجود دارد و ورودي قلعه نيز از اين سمت است. دليل آن وجود پلکان‌هايي است که قسمتي از آن باقي مانده است و اين پلکان‌ها روي صخره‌هاي طبيعي کنده شده‌اند. در قسمت جنوبي قلعه دو آب انبار مجزا در کنار هم که يکي به صورت مسقف و ديگري روباز است وجود دارد.

جاذبه هاي اصلي کليبر
مشهورترين و پربازديدکننده ترين جاذبه هاي کليبر شامل قلعه بابک، آينالو و مکيدي دره‌سي هستند.

قلعه بابک
حدود سه کيلومتر که به سمت جنوب غربي از شهر کليبر خارج مي شويد به دره اي فوق العاده زيبا مي رسيد. دره اي سرسبز پوشيده از درختان بي‌شمار و کوتاه که فاصله بين آنها به هيچ وجه ديده نمي شود. در ميان اين جنگل بي نهايت زيبا صداي انواع پرندگان به گوش مي رسد که حس فوق العاده عالي به گردشگر مي دهد. در اين جنگل انواع کبک و پرندگان شکاري مانند شاهين زندگي مي کنند.

به تازگي در اين منطقه عمليات اجرايي ساخت تله کابين و مجتمع تفريحي آغاز شده است. اين مجموعه بسيار گسترده از بخش هاي متنوعي مانند مجموعه هاي تله کابين گردشگري، رستوران هاي سنتي و مدرن، اقامتي، مجموعه تفريحي و شهربازي، مجموعه ورزشي، دهکده تندرستي، شهرک سينمايي و رصدخانه، باغ گل، باغ وحش، باغ پرندگان، پارک طبيعت، خدمات عمومي و تجاري و فضاهاي عمومي تشکيل شده است که در فازهاي مجزا و زمان بندي هاي تعيين شده، اجرا خواهند شد.

کوهي که اين دره در پاي آن قرار دارد، قلعه اي در خود دارد که به قلعه بابک مشهور است. قديم تر مردم براي رسيدن به قلعه که در نوک کوه واقع شده است، از مسير بکر و جنگلي دره رهسپار مي شدند و با هر سختي و مشکلاتي که بود پس از حدود 2 تا 3 ساعت به قلعه مي رسيدند. کمي استراحت و بازديد مي کردند و دوباره از ميان درختان کوتاه جنگل به دره باز مي گشتند. اما چندين سالي هست که راه آسان تري براي صعود پيدا شده است. از پشت هتل بابک، مسيري سنگلاخي وجود دارد که گردشگران مي توانند با ماشين به محل زندگي عشاير برسند. بهتر است با ماشين شخصي از اين مسير عبور نکنيد زيرا جلوبندي ماشين پايين مي آيد. پاترول و لندروورهايي در پارکينگ هتل وجود دارند که با دريافت هزينه اي مسافران را به بالا مي رسانند و هنگام برگشت دنبال آنها مي آيند.

  پس از اين مسير نيز حدود يک ساعت پياده روي دارد تا به قلعه برسيد. در مسير پله هايي براي راحتي گردشگران ساخته شده است که گاهي بالا رفتن از آنها طاقت فرسا مي شود. پس از عبور از سه کوه به کوه قلعه بابک مي رسيد و بايد پله هاي زياد قلعه را طي کنيد تا به داخل آن برسيد.

پيش از رسيدن به دروازه قلعه بايد از معبري عبور کرد. اين معبر شبيه دالان است و فقط يک نفر مي تواند از آن عبور کند. معبر در فاصله دويست متري دروازه قلعه و مقابل آن واقع است. در قلعه دو برج ديده‌باني وجود دارد که يکي مخروطي و ديگري مدور واستوانه‌اي از سنگ‌هاي تراشيده با ملاط ساروج ساخته شده اند. بناي دژ سه طبقه است. پس از آن تالار اصلي وجود دارد که اطراف آن را هفت اتاق فرا گرفته است. همه اتاق ها به تالار مرکزي راه دارند. قسمت شرقي دژ تاسيسات ديگري مرکب از اتاق‌ها و آب انبارها ساخته شده است. سقف آب انبارها با طاق جناغي و گهواره‌اي استوار شده‌اند. محوطه داخلي آن‌ها نيز به وسيله نوعي ساروج غير قابل نفوذ گشته اند و به هنگام زمستان از برف و باران پر شده و در تابستان و هنگام مضايق و محاصره‌ها از آب آن‌ها استفاده مي‌شد.

از بالاي قلعه منظره زير پا بسيار زيبا است. بيشتر مواقع در اين قسمت مه وجود دارد که زيبايي جنگل را دوچندان مي کند. اين قلعه به نام هاي قلعه بابک، دژ بابک، بذ و قلعه جمهور نيز معروف است.

آينالو
آينالو از معدود مناطق کشور است که طبيعت زيباي آن دست نخورده باقي است. اين منطقه حفاظت شده در بخش خداآفرين از توابع شهرستان کليبر واقع شده است. شايد جالب باشد بدانيد، سازمان يونسکو در سال ۱۳۵۴منطقه ‌حفاظت شده ارسباران را به عنوان ذخيره‌گاه زيست‌کره درفهرست مناطق با ارزش طبيعي جهان ثبت کرده است.

قدمت جنگل‌هاي بکر و دست نخورده ارسباران به پيش از عصر يخبندان مي رسد و يکي از چند زيست بوم غني کره زمين است. ارسباران قبلا گشترده تر بود اما اکنون به  مرزهاي شهرستان‌هاي کليبر، جلفا، ورزقان و اهر محدود مي‌شود.

منطقه حفاظت شده ارسباران حدود ۸۰ هزار و ۴۲۷ هکتار وسعت دارد و از ارزش‌هاي خاص گياهي و جانوري برخوردار است. آينالو نيز در قلب اين منطقه قرار دارد. غزال و مارال هاي آينالو بسيار مشهور هستند که در منطقه اي حصار کشيده آزادانه زندگي مي کنند.

  اين منطقه به قدري سرسبز است که بيشتر مردم براي پيک نيک به آنجا مي روند. بالاي کوه، هواي خنک و مناظر عالي از جمله جاذبه هاي آينالو هستند.

پارک جنگلي مکيدي
اگر مسير دره قلعه بابک را همين طور به سمت غرب ادامه دهيد به پارک جنگلي مکيدي مي رسيد. مکيدي تا چند سال پيش جنگلي بکر و دست نخورده و مملو از درختان فندق و خرگوش بود. اما چندين سال است در آن آلاچيق و بوفه و پارکينگ ساخته شده است و آخر هفته ها پذيراي مسافران بيشماري است که از شهرهاي اطراف و خود کليبر به سمت آن سرازير مي شوند. اين جنگل پس از روستاهاي شجاع آباد، هجران‌دوست، آغويه و علي آباد قرار دارد و جاي دنج و آرامي براي آرامش و استراحت عاشقان طبيعت است.

پارک ملي ارسباران
ارسباران صرف نظر از جاذبه‌هاي شکارگاهي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي به دليل وجود گونه‌هاي گياهي و جانوري کمياب، چشم‌اندازهاي بکر و وسيع و شکنندگي و آسيب‌پذيري بالاي خود در سال‌هاي ‪ ۱۳۵۰‬و ‪ ۱۳۵۲‬شمسي ابتدا به عنوان منطقهٔ ممنوعه و سپس منطقهٔ حفاظت شده تحت حفاظت و نظارت اعلام شده و چندي پيش نيز به پارک ملي ارسباران ارتقا يافت.

  در پارک ملي ارسباران۲۲۰‬ گونه پرنده، ۳۸‪‬ گونه خزنده، پنج گونه دوزيست، ‪ ۴۸‬گونه پستاندار و ‪ ۲۲‬گونه ماهي شناخته شده است.

منطقهٔ ارسباران در سايهٔ وجود زيستگاه‌هاي غني ياد شده، زيستگاه پستانداران بزرگ نظير کل و بز، گراز، خرس قهوه‌اي، گرگ  و پلنگ مي‌باشد.

از گونه‌هاي پرندگان بومي ارسباران مي‌توان به «قره خروس قفقازي»، کبک، دراج و قرقاول و انواع پرندگان شکاري و تعداد بي‌شماري پرندگان آبزي و خشکي‌زي اشاره کرد. از پستانداران شاخص اين منطقه کل و بز، پلنگ، گربه وحشي، خرس قهوه‌اي و سياه گوش را مي‌توان نام برد