درس 10و11 - علوم و فنون دوازدهم - درسنامه - سجاد شریفی زارچی

سلام دانش آموزان عزیز

سجاد شریفی زارچی رتبه ی 87 کنکور انسانی 1401 و دانشجوی حقوق دانشگاه شهید بهشتی هستم.

در این مطلب خلاصه نکات مهم درس 10 و 11 علوم و فنون ادبی دوازدهم برای شما آماده شده است.

در صورتی که سوال یا پیشنهادی داشتید می توانید در قسمت کامنت ها یادداشت کنید.

خلاصه و نکات مهم درس دهم علوم فنون ادبی سه

(سبک شناسی دوره معاصر و انقلاب اسلامی)

دراین جزوه سعی شده خلاصه ی تمامی نکات درس ده به همراه بلد نکات مهم و تستی بیان شود

این درس شامل چهار بخش مهم می باشد که باید آن ها را از یکدیگر تفکیک کنیم.

1.سبک شناسی شعر ادبیات معاصر تا انقلاب اسلامی

2.سبک شناسی نثر ادبیات معاصر تا انقلاب اسلامی

3.سبک شناسی شعر ادبیات انقلاب اسلامی 

4. سبک شناسی نثر ادبیات انقلاب اسلامی

و هرکدام شامل سه سطح زبانی ادبی و فکری می باشد.

الف )سطح زبانی شعر ادبیات معاصر تا انقلاب اسلامی

1.لغات و ترکیبات جدید و امروزی

2.باز بودن دست شاعر برای استفاده از همه لغات 

3.سادگی و روانی زبان شعر

ب)سطح ادبی شعر ادبیات معاصر تا انقلاب اسلامی 

1. سنت شکنی در قالب شعرو موسیقی و قافیه و تغییر قالب های شعری 

2. واحد شعر بیشتر بند است نه بیت 

3. ورود طبیعی آرایه های بدیعی و بیانی به شعر 

4. عدم رعایت تساوی طولی مصراع ها و مصراع ها از نظر تعداد پایه آوایی برابر نیستند

5. کاربرد قالب های نیمایی و سپید علاوه بر قالب های سنتی

6. ابهام در شعر و معنی گریزی

7. صور خیال جدید اندو تکرار تصاویر نیستند

8. گرایش به نماد

 9. انتخاب وزن متناسب با لحن و زبان شعر

پ)سطح فکری شعر ادبیات معاصر تا انقلاب اسلامی

1. معشوق زمینی است

2. مخاطب شعر عامه مردم

3. تفکر شاعر زمینی و پیرامون امور دنیوی

4.انتخاب موضوع آزاد است و شاعر در این زمینه محدود نیست

5.مفاهیم خصوصی و سیاسی و اجتماعی مورد توجه است 

6.لحن شاعر صمیمانه و متواضعانه است

7. مدح وذم وهجو کم است

سطح زبانی نثر ادبیات معاصر تا پیش از انقلاب اسلامی

1.ورود شماری از واژه های اروپایی به نثر زبان فارسی

2. کاهش واژه های عربی

3.ورود بسیاری از واژگان و کنایات و اصطلاحات عامیانه به نثر داستانی

4.تاثیر نثر داستانی از گفتار و محاوره اقشار اجتماعی

5. حذف بسیاری از افعال و به هم ریزی ساختار نحوی جملات و کوتاهی جملات و فعل ها

ب)سطح ادبی نثر  ادبیات معاصر تا پیش از انقلاب اسلامی 

1.نثر فنی و مصنوع جایگاهی ندارد 

2. توصیف پدیده ها عینی کوتاه بیرونی و مشخص است

3. متنوع بودن قالب ها و ساختار نثر داستانی

4. سبک های متفاوتی در داستان نویسی وجود دارد برای نمونه براساس نام نویسنده

پ )سطح فکری نثر ادبیات معاصر تا پیش از انقلاب 

1.مضمون داشتن نثر داستانی مثل داستان های اقلیمی شهری و کودکانه

2. نوشتن رمان های تاریخی سیاسی و علمی 

3. رد پای اساطیر یونانی رومی هندی و عبری در داستان نویسی

4.حضور مکتب های فلسفی و ادبی قرن نوزدهم و بیستم اروپا مثل رمانتیسم

5. موضوعات عمده این دوره= عشق و انسان و ستیز با خرافات  و آموزش و پرورش و نفت و مسایل زنان و روشنفکی  و سرمایه داری و کارگری و سیاست و استبداد و انقلاب و جنگ 

سطح زبانی شعر دوره انقلاب اسلامی 

1.نزدیکی به سبک خراسانی زبان و واژگان شعردر قصاید 

2.واژگان متناسب با دین و جبهه جنگ و شهادت و ایثار و وطن دوستی در شعراین دوره

3. باستان گرایی و استفاده از واژگان کهن 

.4. آشنایی زدایی و روی آوردن به ترکیب های بدیع در نتیجه روی آوردن به مفاهیم انتزاعی

ب)سطح ادبی شعر ادبیات انقلاب اسلامی

1.دهه های چهل و پنجاه = توجه به شعر نیمایی

بعد انقلاب  = توجه به قالب های سنتی مثل قصیده و غزل  از رونق افتادن شعر نیمایی به ویژه میان جوانان

2.تقلید از سبک عراقی و خراسانی در شعر سنتی این دوره

3.گرایش به خیال بندی و نزدیکی به صائب و بیدل

4. سال های نخست =بهره کمتر ازتمثیل و نماد گرایی

به تدریج با الهام از فرهنگ اسلامی =بهره بردن از تمثیل ونماد

پ)سطح فکری شعر ادبیات انقلاب اسلامی

1.توجه به مضامین اسلامی به ویژه فرهنگ عاشورایی 

2.غزل حماسی انقلاب را در این دوره میتوان دید به این ترتیب که حماسه ( بعد زمینی )و عرفان (بعد آسمانی)

3. روی آ وردن به مفاهیم انتزاعی

3. وجود فرهنگ دفاع مقدس

الف)سطح زبانی نثر ادبیات انقلاب اسلامی

1.زبان داستان عامیانه است به ویژه در زمان جنگ

2.ادامه ساده نویسی

3. ورود بسیاری از واژگان مربوط به ایثار و شهادت و مقامت

ب)سطح ادبی نثر ادبیات انقلاب اسلامی

1. قبل انقلاب = اقبال به داستان کوتاه

دهه پنجاه تا پایان ده شصت= گرایش به داستان بلند

آغاز دهه هفتاد = گرایش به داستان کوتاه

2. دهه نخست انقلاب دوری از سبک های جدید داستان

بعد جنگ = گرایش به سبک های جدید مثل جریان سیال ذهن

دهه هشتاد =شاهد داستانک نویسی و مدرن نویسی

3. گرایش به برخی قالب های دیگر مانند خاطره و قطعه ادبی

پ)سطح فکری نثر ادبیات  انقلاب اسلامی

1.تنوع موضوع ها برای مثال دگر گون مانند مقاومت هشت ساله ی مردم در جنگ تحمیلی موضوعی برای نویسندگان شد 

2. اندیشه حاکم بر داستان ها ابتدا سیاسی و بعد اجتماعی است

3. مضامین نثر این دوره 

1بی توجهی به مادیات 2دعوت به اخلاقیات 3 استکبار ستیزی 4 مبارزه با بی عدالتی 5 استقبال از شهادت و فرهنگ ایثار و دفاع از وطن

4. ادبیات داستانی معاصر تا پیش از انقلاب=غیر دینی وضد دینی بودن

بعد انقلاب =دینداری

5.تفکر امانیسم که در اصل در آرثار قبل انقلاب وجود داشت بعد انقلاب هم به صورت کمرنگ وجود دارد.

درس یازدهم علوم فنون ادبی سه ( وزن شعر نیمایی )

این جزوه شامل

 1. دوره ای بر نکات سال های گذشته بخش وزن شعر 

2. نکات کاربردی برای پیدا کردن وزن شعر 

3.نکات مربوط به وزن شعر نیمایی 

4.نکات مربوط به بحر عروضی می باشد

آنچه تا به حال آموخته ایم

1.پایه های آوایی همسان =1پایه های همسان از تکرار یکنواخت یک پایه اوایی 2اوزان همسان دولختی که متناوب دو پایه یا رکن میباشد 

سلسله ی موی دوست حلقه ی دام بلاست/هرکه در این حلقه نیست فارغ ازین   ماجراست

_U_UU_U_UU_    / _U _UU _U_ UU_

2.پایه های آوایی ناهمسان= پایه های آوایی به صورت یکسان تکرار نشده

به یاد داشته باشیم که علاوه بر وزن هایی که به صورت کاملا یکسان باشد وزن هایی هم که فقط رکن آخر یک هجا کم داشته باشد پایه های آوایی همسان از تکرار یک پایه آوایی به حساب می آیند یعنی هم وزن فعولن فعولن فعولن فعولن   وهم وزن فعولن فعولن فعولن فعل پایه های آوایی همسان اند

اما اگر رکنرکن آ خر پایه آوایی همسان دولختی یک هجا کم داشته باشد دیگر وزن ان بیت همسان نیست ونوع جدیدی به نام نا همسان است برای مثال مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن هم سان دولختی میباشد ام وزن مفتعلن فاعلن مفتعلن فع وزن ناهمسان می باشد 

نکته مهم دیگر اینکه در وزن همسان دولختی پایان نیم مصراع مانند پایان بیت عمل میشود و هر هجایی باشد بلند به حساب می آید 

شناسایی وزن 

اولین مرحله درپیدا کردن وزن شعر درست خواندن شعر است ودر به دست آوردن وزن شعر سعی میکنیم همانگونه که شعر را می خوانیم تقطیع کنیم 

نکاتی در تقطیع شعر که در سال دهم یاد گرفتیم

1.اگر همزه ی آغاز هجا قبل از صامتی باشد ک همزه تلفظ نشوددر تقطیع هم باید همزه را حذف کرد برای مثال مروت نباشد برافتاده زور درقسمت برافتاده حذف همزه داریم 2.اگر حروفی به تلفظ در نماید در تقطیع هم باید آن را حذف کنیم برای مثال خواهش = خاهش

3.حروف مشدد را در تقطیع دوبار بنویسیم برای مثال سجاد= سج جاد

4. حرف نون ساکن رادر تقطیع حذف کنیم

منظور از تقطیع مشخص کردن هجاهای شعر است 

مادر کل سه نوع هجا داریم =

کوتاه = صامت +مصوت   چو

بلند =1.صامت +مصوت+صامت  گل _2.صامت + مصوت بلند    پا

کشیده=1. صامت +مصوت کوتاه + صامت +صامت سبزه _U

2.صامت + مصوت بلند +صامت   بار 

پیدا کردن وزن ناهمسان =

ابتدا بیت را تقطیع میکنیم بعد هجاهای بیت را به صورت تکراری یا همسان یک پایه ای تقسیم بندی میکنیم درصورتی که نظمی همسان حاصل نشد آنرا با نظم همسان دولختی میسنجیم یعنی هجا هارا به صورت چهار تایی سه تایی یا سه تایی چهار تایی تقسیم بندی میکنیم اگر با هیچ یک از این شیوه ها ممکن نبود پایه هارا بانظمی ناهمسان جدا میکنیم ووزن بیت را مشخص میکنیم 

بعضی اشعار را به دو طریق می توان تقسیم بندی کرد 

برای مثال بنمای رخ که باغ و گلستانم آرزوست 

--u-u-uu--u-u-

به دو صورت مستفعلن مفاعل مستفعلن فعل و مفعول فاعلات مفاعیل فاعل تقسیم بندی کرد 

تا رفت مرا از نظر آن چشم جهان بین 

--uu--uu--uu—

مستفعل مستفعل مستف یا     مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن 

البته به یاد داشته باشیم نظم همسان بر نظم نا همسان ارجحیت دارد 

برگردیم به مباحث درس یازدهم =

وزن نیمایی برخلاف آنچه تا کنون خوانده ایم تساوی هجاهای دومصراع رعایت نمیشود و دست شاعر برای سرودن شعر باز است باید بدانیم شعر نیمایی وزن عروضی دارد اما تعداد هجاها و کوتاهی و بلندی مصراع ها یکسان نیست 

البته کوتاهی و بلندی شعر در قالب های کهن وجود داشته است برای نمونه قالب   مستزاد 

رومی سخن کفر نگفته است نگوید             منکر نشویدش

کافر بود آن کس که به انکار برآمد              از دوزخیان شد

نام گذاری وزن ها 

دراین مبحث باید سه مورد بسیار مهم را مورد توجه قرار دهیم 

1.نام اوزان 

1. مفاعیلن =هزج                             2.فاعلاتن=رمل 

3.مستفعلن =رجز                               4.فعولن = متقارب 

2.تعداد ارکان 

کوتاه ترین مصراع دورکن و طولانی ترین آن چهار رکن دارد و در مجمع بیت های شعر شامل شامل چهار یا شش یا هشت پایه خواهد بود 

1. بیت چهار پایه ای = مربع 

2.بیت شش پایه ای = مسدس 

3.بیت هشت پایه ای = کثمن

3.حذف شدن یا نشدن یک هجا از رکن پایانی

اگر یک هجا از رکن پایانی حذف شود =محذوف

اگر هجایی از رکن حذف نشود =سالم

دریای هستی دم به دم         درچرخ و تاب و پیچ و خم

--u--u--       مستفعلن مستفعلن 

--u--u--       مستفعلن مستفعلن

به این ترتیب بحر این بیت رجز مربع سالم است 

به سوزی ده کلامم را روایی        کزان گرمی کند آتش گدایی

--u---u---u

--u---u---u

مفاعیلن مفاعیلن فعولن به این ترتیب بحر هزج مسدس