درس 7-مطالعه و کاوش در گذشته های دور:
تا دو قرن قبل و رمزگشایی خط میخی درک و آگاهی از تاریخ و تمدن باستانی داشتند.
تاریخ عهد باستان بر اساس خدای نامه ها و شاهنامه فردوسی.
مورخان تاریخ باستان را به چهار دوره تقسیم: 1)پیشدادیان و 2)کیانیان (تاریخ نوشته شده از اینها آمیخته با افسانه های کهن) 3)اشکانیان (بسیار کم و محدود به اسامی ) 4)ساسانیان (اطلاعات تاریخی قابل توجه)
دوره افسانه ای(اساطیری): پیشدادیان و کیانیان
اسطوره شناسان،مورخان و محققان بر اساس اینکه افسانه ها کاملا غیر واقعی است یا خیر اتفاق نظر ندارند ؛بیشتر بر این باورند: بر اساس واقعیت ساخته شده اند اما در گذر زمان تغییر کرده و به شکل افسانه شده اند.
تا200 سال پیش: آگاهی چندانی از سلسه های ایلام و ماد و هخامنشی نداشتند و پارسه / پرسه پلیس پایتخت هخامنشی را به جمشید نسبت میدادند و این مکان تاریخی را تخت جمشید. پاسارگاد را نیز سلیمان نبی نسبت داده و آرامگاه موسس سلسله هخامنشی را قبر مادر حضرت سلیمان میدانستند.
تمایل و علاقه اروپاییان به سفر به ایران و شناخت تاریخ و فرهنگ آن: دوران صفویه
عمده آگاهی محققان اروپایی آن زمان از تاریخ ایران از : نوشته های هردوت
افزایش بازدیدکنندگان خارجی از بناها و آثار باستانی ایران : در دوره قاجار و همزمان با افزایش روابط سیاسی اقتصادی با اروپا و وارد شدن تعداد زیادی سفیر و تاجر و جهانگرد به ایران.
خواندن خط میخی و کتیبه بیستون: زمان محمد خان قاجار/توسط افسر انگلیسی سر هنری راولینسون .
پس از خوانده شدن خط میخی: علاقه اروپاییان به فعالیت باستان شناسی در ایران بیشتر / فرانسه اجازه حفاری و امتیاز انحصاری کاوش های باستان شناسی در سرتاسر ایران.
در 1306 از انحصار فرانسویان خارج شد و کاوش های باستان شناسی با آمدن باستان شناسان از کشورهای مختلف گسترش یافت.(مانند ارنست هرتسفلد آلمانی / آرتور پوپ آمریکایی)
دستاوردهای کاوش های باستانی شناسی 200 سال اخیر :1) آگاهی از سلسله های مادی تا ساسانی افزایش یافت و تا حدی امکان تشخیص تاریخ واقعی از افسانه فراهم شد. 2)چندین هزار سال قبل از مهاجرت اقوام آریایی ساکنان فلات ایران به یکجا نشینی و کشاورزی روی آورده بودند. 3)تقسیم بندی جدیدی که مورخان از تاریخ ایران باستان ارائه کردند.
منابع دست اول تاریخ باستان :
نوشتاری (تمام نوشته هایی که درباره رویدادهای تاریخی ایران در عهد باستان نگارش یافته / یا می توان از آنها اطلاعات و شواهد تاریخی به دست آورد) (برجسته ترین ها : سنگ نوشته ها ، گل نوشته ها ،سالنامه ها ،کتاب های تاریخی ادبی دینی و جغرافیایی) (منابع نوشتاری 2 دسته : ایرانی / غیر ایرانی
نوشتاری ایرانی :هر چند تاریخ نگاری مانند یونان و روم مطلوب نبوده و مورخان برجسته نداشتند / هرودت گفته است : ایرانیان از شعور و آگاهی تاریخی بالایی برخوردار بوده اند. / علت احتمالی ضعف تاریخ نگاری : محبوب بودن سنت شفاهی نسبت به کتابت // سنگ نوشته و لوح حای گلی از دیگر منابع نوشتاری ایرانی (بیستون ، لوح های گلی کاوش شده از تخت جمشید ، سنگ نوشته شاپور یکم (در کعبه زرتششت در نقش رستم / شرح جنگ این پادشاه با رومیان)) / خدای نامه ها ( مربوط به عصر ساسانی / بازگو کنننده تاریخ عمومی مردم این سرزمین از آفرینش تا اواخر ساسانی / محتوای این خدای نامه ها آمیخته با افسانه ها ولی بخش مربوط به ساسانی با واقعیات تاریخی انطباق / متن اصلی خدای نامه ها و ترجمه عربی آنها از بین رفته )
نوشتاری غیر ایرانی : (یونانی و رومی و در صدر آنها تاریخ هرودت ، در تورات هم مطالبی درباره هخامنشیان و کوروش )
غیر نوشتاری (تمام آثار مادی و دست ساخته هایی از ایرانیان باستان به جا مانده) (حاوی اطلاعات ارزشمند درباره وضعیت اقتصادی اجتماعی فرهنگی سیاسی ایران باستان/نشان دهنده ابعاد مختلف دانش ها ،فنون مهارت ها و خلاقیت های ایرانیان باستان)
منابع دوست دوم تاریخ باستان :
کتاب ها ، مقاله ها ، پایان نامه ها و طرح های پژوهشی در 200 سال اخیر که توسط مورخان ، باستان شناسان و زبان شناسان ایرانی و غیر ایرانی نوشته شده.
درس 8 –سپیده دم تمدن ایرانی :
فلات ایران از شمال به دریای خزر و دریاچه آرال ،از غرب به جلگه بین النهرین ، از جنوب به خلیج فارس دریای مکران (عمان) و اقیانوس هند و از شرق به جلگه هند محدود
نواحی کوهپایه ای و سرزمین های پست ایران مناسب برای سکونت اند ، به خاطر بارندگی و رطوبت
موقعیت ایران در جنوب غرب آسیا : پل ارتباطی شرق و غرب جهان باستان / مهمترین راه های دریایی و زمینی از ایران گذر می کرد
از ورود آریایی ها تا پایان هخامنشیان
ورود اقوام آریایی به فلات ایران نقطه عطف تاریخ ایران .
واژه ایران از آریایی گرفته شده و به معنای سرزمین آریاییان است.آریایی به معنای شریف و آزاده .
درباره سکونتگاه اولیه اقوام هند و اروپایی و زمان و مسیر مهاجرت به ایرانن اتفاق نظر نیست.
احتمال : نخست در علفزارهای شمال شرق فلات ایران و جنوب روسیه در حوالی دریاچه آرال / حدود 1500 ق.م ورود به فلات ایران.
مادی ها بنیان گذار نخستین حکومت آریایی در ایران.
حکومت ماد : سکونت در مناطق غربی و مرکزی . / اولین اشاره به مادی ها در قرن 9 قبل از میلاد و در سالنامه های آشوری ها.
آشوری ها حکومت نسبتا نیرومند در شمال بین النهرین / برای به دست آورن فلزات ،سنگ های قیمتی و غنائم دائما به همسایگان خصوصا نواحی غربی ایران حمله میکردند.
این حملات پیاپی : زمینه اتحاد قبایل پراکنده ماد./ همین باعث شد یکی از روسای قبایل دهیوککه به اشتباه دیااکو می گفتند پادشاه کنند. / او هگمتانه ( همدان امروزی ) را بنا کرد و آن را مرکز حکومت خود قرار داد.
اوج قدرت : سومین پادشاه مادی (هووخشتر ) :تثبیت قدرت بر مناطق وسیعی از ایران با ایجاد سپاه منظم و کارآمد / با حکومت بابل متحد شد و به آشوریان خاتمه داد. / قلمرو ماد به شمال بین النهرین و بخش زیادی از آسیای صغیر گسترش یافت.
انحطاط : آستیاگ پسر و جانشین هووخشتر ،لیاقت و درایت پدر را نداشت + دوران سلطنت را صرف خوشگذرانی و جمع ثروت / مردم ضد او با کورش هخامنشی همدست شدند / با فتح هگمتانه حکومت ماد برافتاد.
جد کورش ،رئیس قبله پاسارگاد : هخامنش / در نواحی جنوبی فلات ایران حدود فارس کنونی و همزمان با قدرت گرفتن مادها
شاخه ای از خاندان هخامنشی در فارس به مرکزیت شهر انشان (انزان ) حکومت محلی کوچکی ایجاد کردند.
کورش (کورش دوم ) : متحد کردن قبائل پارسی ناراضی از ماد / از میان برداشتن آستیاگ / تاسیس هخامنشی / لشگرکشی به آسیای صغیر /تصرف شهر سارد / فتح بابل (از انسانی ترین و شکوهمندترین فتوحات بدون جنگ و خونریزی در سال 539 ق.م ) / دستور داد ماجرای فتح مسالمت آمیز بابل را بر لوحی استوانه ای از گل رس به زبان بابلی بنویسند / 1258 / 1879 این لوح در بابل کشف شد./در موزه بریتانیا به نام منشور کورش نگهداری (نماد فرهنگ انسانی و مداراجویانه ایرانیان)
پس از فتح بابل :تمام بین النهرین سوریه،فلسطین و فنیقیه (لبنان امروزی ) به تصرف هخامنشیان درآمد.
کورش هخامنشی همواره به خاطر رفتار انسانی اش مورد تحسین و تکریم.
تصرف مصر توسط کمبوجیه / با تصرف مصر قلمرو هخامنشیان به آفریقا نیز گسترش یافت.
پس از کمبوجیه : داریوش یکم / به همراه بزرگان خاندان های پارسی مدعیان و گوماته مغ را سرکوب کرد./پس از برقراری امنیت و آرامش لشگرکشی به شرق و قسمت هایی از غرب و شمالغرب هند را به قلمرو اضافه. / برای جلوگیری از حملات قبایل صحراگرد سکایی : لشگرکشی به مناطقی در شمال دریای سیاه و جنوب روسیه کنونی.
اهمیت و شهرت داریوش : اقدامات برای تشکیل نظام نوین اداری،نظامی و اقتصادی (تاسیس سپاه جاویدان _احداث جاده شاهی _ برپایی کاخ ها و بناهای مجلل)
بروز مشکلاتی در غرب قلمرو در اواخر حکومت داریوش : موجب جنگ با یونانیان و ادامه تا زمان خشایارشا.
دولت شهرهای یونانیان به ویژه آتن ناخشنود از تسلط ایران./آتنی ها شهر میلتوس (ملطیه) را تشویق به شورش./حمله به شهر سارد و آتش زدن آن/موضع گرفتن سپاه ایران در ماراتن /اهالی اسپارات که بیشتر جنگاور بودند از آتنی ها پشتیبانی جدی نکردند/ در نهایت تصمیم به حمله سریع و جنگ تن به تن / حمله ناگهانی باعث عقب نشینی ایران.
خشایارشا : پسر و جانشین داریوش / پس از فرونشاندن شورش مصر و بابل به یونان لشگر کشید و آتن را تصرف اما در جنگ دریایی سالامیس توفیق نیافت.
تفرقه درونی در هخامنشیان :از پادشاهی اردشیر دوم (404 تا 358 ق.م) / مشهور به خوش گذرانی و راحت طلبی /در ابتدای زمامداری برادرش کورش کوچک شورش کرد / در جنگ بین این دوتا کورش کوچک شکست خورد./مصر از قلمرو هخامنشیان جدا شد.
اردشیر سوم : پسر و جانشین اردشیر دوم /جاه طلب و جنگجو / در ابتدای حکومت همه افرادی که مدعی حکومت بودند را کشت / مصر را به قلمرو ایران بازگرداند./در استانه حمله اسکندر به دست یکی از خدمتکاران کاخ شاهی به قتل رسید.
داریوش سوم : آخرین پادشاه هخامنشی / دلیر و جوانمرد اما تدبیر و درایت شاهان نخست هخامنشی را نداشت./ حمله اسکندر در زمان زمامداری او./فرار در مقابل اسکندر / در 330 ق.م نزدیک دامغان کنونی به قتل رسید.
اسکندر : شکست ایران در سه نبرد (گرانیکوس –ایسوس –گوگمل) /معروف است پس از رسیدن به تخت جمشید این شهر را آتش زد.
هخامنشیان، ایران را به نخستین حکومت بزرگ جهانی تبدیل کردند. به واسطۀ تدبیر و سیاست شاهان هخامنشی بود که ایرانیان به تأثیرگذارترین مردم در جهان متمدن و شناخته شدۀ آن روزگار تبدیل شدند.
