گزيده نکات روانشناسي «سلامت رواني و اختلال رواني»
دوستان خوب کانوني؛ سلام
بعد از درج گزيده نکات فصل سوم درس روانشناسي (فرايندهايشناختي)، خيلي از شماها از ما خواسته بودين تا براي ساير فصلهاي روانشناسي هم، گزيده نکات بر روي سايت بذاريم! ما هم گفتيم سمعاً و طاعةً! و اينک: آنچه شما خواستهايد!!
اما شايد مناسب باشه قبل از بيان نکات درسي؛ اول ببينيم که هر فصل از کتاب روانشناسي چه جايگاهي در کنکور سراسري داره و از هر فصل معمولاً چند تا سؤال مطرح ميشه؟!
بودجهبندي مباحث درس روانشناسي در کنکور سراسري:
|
فصل |
کنکور سراسري | ||||
|
87 |
88 |
89 |
90 |
91 | |
|
اول (کليات) |
2 |
4 |
3 |
7 |
5 |
|
دوم (رشد) |
5 |
3 |
4 |
2 |
8 |
|
سوم (فرايندهاي شناختي) |
11 |
7 |
9 |
7 |
5 |
|
چهارم (سلامت و اختلال رواني) |
2 |
6 |
4 |
4 |
2 |
همانگونه که ميبينيد بهصورت تجمعي، بيشترين سؤالات از فصل سوم (فرايندهاي شناختي) مطرح شده. از نگاهي ديگر، در کنکور سال 89 سؤالات فصل سوم، در کنکور سال 90 سؤالات فصل اول و در کنکور سال 91 سؤالات فصل دوم افزايش چشمگيري نسبت به سال قبل از خود داشته و اگه اين افزايش از ترتيب خاصي پيروي کرده باشه يعني تصادفي نباشه، در کنکور سال 92 بايد شاهد افزايش سؤالات مربوط به فصل چهارم (سلامت و اختلال رواني) باشيم!
فراموش نکنيد که نوسان موجود در کاهش و افزايش سؤالات مربوط به هر فصل در کنکورهاي سالهاي متوالي، نشون ميده که تمام فصلهاي کتاب درسي ميتونن به يک اندازه اهميت داشته باشن و در نتيجه شما از هيچ فصلي از کتاب درسي نبايد غافل بشيد! اين از اين! حالا بريم سراغ گزيده نکات فصل چهارم!
فصل چهارم (سلامت رواني و اختلال رواني):
عوامل ريسک رفتاري: موجب افزايش مرگ و مير و ضريب ابتلا به بيماري و صدمه و آسيب
روانشناسي سلامت:هدف آن: معرفي روشهاي مناسب زندگي و جلوگيري از بيماري بر اساس اصول روانشناختي
ويژگيهاي فرد سالم (از نظر رواني): تسلط بر هيجان، آگاهي از نقاط قوت و ضعف، مسئوليتپذيري،درک درست از تواناييهاي خود و ديگران و.... (سؤال کنکور آزاد سال 87)
فشار رواني: پاسخ شخص به عوامل فشارآور و شرايط و وقايع تهديدکننده که توان کنار آمدن او را محدود ميسازد.
فشار رواني صرفاً يک امر بيروني نيست! (سؤال يکي مونده به آخر کنکور سراسري سال 91)
ويژگيهاي شخصيتي:
1. الگوي رفتاري «الف»: شديداً رقابتجو است و تحت فشار زياد زياد کار ميکند. غالباً تمايل دارد چند کار را با هم انجام دهد و معمولاً در انجام کارها عجله دارد. حوصلهي ايستادن در صف را ندارد و حداکثر واکنش را از خود نشان ميدهد و ميگويد: «کلوخانداز را پاداش سنگ است!» (سؤال کنکور سراسري سال 90 / کنکور آزاد سال 89 / کنکور سراسري سال 89)
2. الگوي رفتاري «ب»: آرام ، صبور و سهلگير طوريکه اگه «دنيا رو آب ببره ممکنه اون رو خواب ببره!» (سؤال ديگر کنکور سراسري سال 90)
3. سخت رويي:به چالش کشيدن مشکلات و سعي در حل آنها
4. کنترل شخصي: سعي در کاهش فشار رواني و امکان استفاده از راهبردهاي حل مشکل
«ناکامي»
ناکامي وقتي رخ ميدهد که: راه دستيابي به يک هدف خواستني بسته ميشود يا دستيابي به آن به تاخير مي افتد.
انواع ناکامي:
ناکامي به دودستهي دروني و بيروني تقسيم ميشه:
ناکامي شخصي (دروني): اين ناکامي فقط و فقط به خود شخص برميگرده و از ناتواني خود فرد ناشي ميشه.
ناکاميهاي شخصي بر اساس خصوصيات فرد است.
مثال: وقتي يه فوتبالسيت تنها به دليل مصدوميت روي نيمکت ميشينه و بازي رو از دست ميده! بهويژه اگه اون بازي مربوط به تيم ملي باشه!
ناکامي بيروني خودش به دو دستهي اجتماعي و غيراجتماعي تقسيم ميشه:
ناکامي بيروني اجتماعي: در اين نوع از ناکامي، اجتماع يعني جمعي از انسانها نقش دارن. به بيان ديگه، فرد در نتيجهي رفتار و تصميم اجتماع يعني ساير افراد دچار ناکامي ميشه.
مثال: وقتي يه بازيکن فوتبال، بهدليل تخلف انضباطي از سوي کميتهي انصباطي توبيخ از چند بازي تيمش محروم ميشه و حتي اجازه نداره از جايگاه تماشاگران، بازي رو از نزديک تماشا کنه!
ناکامي بيروني غيراجتماعي: اين نوع ناکامي همونطور که از اسمش پيداست ناشي از عواملي خارج از فرد و مربوط به محيط پيرامون اوست اما اين محيط بيرون لزوماً اجتماع و انسانها نيستند.
مثال: شما براي اينکه سيزدهتون رو در پايان تعطيلات عيد به در کنيد! از چند روز قبل تصميم ميگيريد به دامان طبيعت بريد اما دقيقاً صبح همون روز بارش شديد باران، شما رو خونهنشين ميکنه! در اين حالت هيچ فرد ديگري (اجتماع) رو نميتونيد مسئول اين ناکامي بدونيد و سرزنشش کنيد و از طرفي اين ناکامي به توانايي يا ناتواني خود شما هم ارتباطي نداره؛ به اين ميگن «ناکامي بيروني غيراجتماعي».
نکته: انسانها بيش تر نسبت به ناکاميهاي «اجتماعي» حساس هستند.
ناکامي در اثر عدم دستيابي به هدف فوريتر و قويتر بيشتر است.
مثال: اگه يه فوتباليستي موقعيت گل رو در دقايق پاياني مسابقه يا شرايط پنالتي (هدف قويتري) از دست بده دچار ناکامي شديدتري خواهد شد در مقايسه با از دست دادن موقعيت گل در جريان عادي مسابقه (هدف ضعيفتر).
انواع واکنش ها در برابر ناکامي:
کوشش و جديت: فرد سعي ميکنه موانع رو از سر راه هدفش برداره.
مثال: يه پشت کنکوري سعي ميکنه تا دوباره با جديت بيشتري درس بخونه تا سال بعد در کنکور قبول بشه.
دور زدن مانع: فرد سعي ميکنه بهصورت موقت بر شرايط ناکام کننده غلبه کنه.
مثال: رانندهاي که ميدونه هميشه سر چهارره نرسيده به محل کارش، يه افسر پليس ايستاده تا اون رو بهخاطر نبستن کمربن ايمني يا صحبت کردن با تلفن همراه حين رانندگي جريمه کنه، از خيابونهاي فرعي اطراف به محل کارش ميره.
پرخاشگري: ديگه نياز به تعريف نداره! چون احتمالاً همه يا اين مورد رو خودمون شخصاً تجربه کرديم و يا در اطرافمون آدمهاي پرخاشگر رو ديديم!
مثال: وقتي حين پخش مسابقهي فينال جام جهاني فوتبال برق بره، ممکنه يه آدم پرخاشگر با مشت روي تلويزيون بکوبه تا ناکاميش رو تخليه کنه!
جابه جايي پرخاشگري: صرفنظر از هدف اصلي و دنبال کردن هدفهاي کوچکتر و کماهميتتر
مثال: کسي که در آزمون ورود به ارکستر در سمت نوازندهي ويالن پذيرفته نشده، به ويالن زدن در خيابونها و کوچههاي شهر رو مياره تا خودش رو با اون چيزي که بهش علاقمنده، سرگرم کنه.
کناره گيري و فرار: از اسمش پيداست! يعني بيخيال هدف مورد نظر شدن!
مثال:خانمي در آزمون ورودي کانون وکلا قبول نشده، عطاي وکالت رو به لقاش ميبخشه و به شغل شريف خانهداري بسنده ميکنه!
نکته: واکنش معمول در برابر ناکامي، «پرخاشگري» است.
«تعارض»
ناشي از دو عمل يا هدف که بهطور هم زمان در جهت مخالف يکديگر قرار ميگيرند.
انواع تعارض:
گرايش - گرايش:
انتخاب بين دو هدف که هر د خواستني هستند.
سادهترين نوع تعارض است و کمترين فشار رواني را بر فرد تحميل ميکنه.
مثال: کودکي هم شکلات ميخواد و هم بستني اما مامانش ميگه فقط براي خريد يکي از اونها پول داره و کودک ناچاراً بايد تنها يکي رو انتخاب کنه.
اجتناب-اجتناب:
انتخاب بين دو هدف منفي که هيچ کدام خواستني و مورد علاقه نيستند اما ناگزير بايد يکي از آنها را انتخاب نمود.
تصميم گيري در اين موارد بسيار مشکل است.
مثال: انتخاب بين تحصيل در رشتهاي که فرد به آن علاقه ندارد و يا اعزام شدن به خدمت شريف زير پرچم (نظام وظيفه)! که غالباً پسرها اولي رو ترجيح ميدن!
گرايش-اجتناب:
انتخاب يک هدف که هم جنبههاي خواستني دارد و هم ناخواستني.
اين نوع تعارض، به سختي قابل حل است و حالت «دوسوگرايي» در فرد ايجاد ميکند.
فراوان ترين نوع تعارض است.
مثال: فردي که بسيار علاقمند است بازي «جامپينگ» را انجام دهد اما در عين حال از ارتفاع ميترسد و حال ميخواهد بين علاقه و ترس خود دست به انتخاب بزند.
نکته: در تعارضهاي گرايش – گرايش و اجتناب – اجتناب با دو هدف مواجه هستيم اما در تعارض گرايش – اجتناب تنها با يک هدف که جنبههاي دوگانه دارد، روبهرو هستيم.
انواع واکنش در برابر فشار رواني
هيجاني: اضطراب،خشم، ترس، نگراني، دلهره
فيزيولوژيک: برانگيختگي سيستم عصبي و هورموني و تغييرات شيميايي و فيزيولوژيک در بدن
رفتاري: داد و فرياد کردن، گريه کردن،حل مشکل به شيوههاي مسالمتآميز
مراحل سندرم انطباق عمومي
هشدار: شوکه شدن موقتي، کم شدن مقاومت بدن، ترشح هورمونها با تأثيرات نامطلوب کوتاهمدت بر دستگاه ايمني، دچار شدن به بيماريهاي عفوني
مقاومت: ترشح هورمونهاي محافظ بدن، دستگاه ايمني کارآمد، ترشح هورمونهاي کاهشدهندهي التهاب
فرسودگي: در صورت بينتيجه بودن جنگيدن بدن و ادامهي فشار رواني، آسيبپذير شدن بيشتر شخص
مقابله با فشار رواني
رايجترين پاسخ رفتاري در مقابل فشار رواني پاسخ «جنگ يا گريز» است.
«رفتار مقابلهاي» شامل تمام رفتارهاي سازگاري و کاهش اثرات فشار رواني يا تحمل آن است.
«اختلالهاي رواني»
ملاکهاي اختلال رواني:
نابهنجاري / ناسازگار ي/ عذابآور بودن
انواع اختلالات رواني
اختلالات اضطرابي:
اضطراب فراگير: فرد از علت ترس خود ناآگاه است و همواره ترس ناگهاني بيمورد دارد.
اضطرابي هراس (فوبيا): در اين اختلال، ترس نامعقول از وضعيت يا شيء خاص
وسواس فکري-عملي: اين بيماران، احساس ميکنند بايد کاري را انجام دهند که از آن بيزارند.
فشار پسسانحهاي: رويدادي آسيبزا (مانند جنگ يا زلزله) مدام در افکار، خاطرات يا روياهاي فرد ظاهر ميشود.
اختلالات خلقي:
خلقي تکقطبي: افسردگي
خلقي دوقطبي: افسردگي – شيدايي
نکته: تعداد بيماراني که صرفاً در شيدايي به سر برند، معدود است و اغلب اين بيماران، دورههايي از افسردگي را نيز در کنار شيدايي تجربه ميکنند.
موفق باشيد
مريم احمدي؛ رتبهي 5 کنکور انساني سال 89