دوستان عزیز سلام.
مطلب زیر بخش اول خلاصهای از کتاب کارگاه نقوش سنتیه که توسط گلشن اسکندری تهیه شده، بخشهای بعدی هم در طول هفته قرار میگیره.
دوره تاریخی
*دوره هخامنشی:
برجستهترین آثار شناخته شدهی هخامنشی شامل بناها (تخت جمشید)، جامهای جانوری (تکوک)، فرش (قالی پازیریک) و زیورآلات بود.
تکوک: ظروف و جامهایی که شکل کلی آنها با نقش جانوری تلفیق یافتهاند که به یونانی ریتون نامیده میشوند.
بهرهگیری از تناسبات هندسی و محاسبات دقیق در ترکیببندی و اجزای نقوش بر همهی آثار این تمدن چشمگیر است.
نقوش هخامنشی با موضوعات گیاهی، جانوری، انسانی و تلفیق با ظرافت و مهارت فراوان طراحی شده است.
طراحی نقوش این دوره بیشتر بر روی اشیاء سنگی، فلزی (طلا و نقره و مفرغ) به کار رفته است.
بر روی قالی پازیریک (سدهی پنجم پیش از میلاد) نقوش هندسی، گیاهی، جانوری و انسانی و تلفیق با ترکیببندی تکرار و ردیفی دیده میشود.
در جام جانوری طلایی (شیر نشسته)، نقوش گیاهی، جانوری و تلفیقی به روش قرینهسازی به کار رفته است.
دیوار سنگی منقوش دورهی تاریخی هخامنشی نقوش انسانی، گیاهی و جانوری به روش قرینهسازی و تکرار ردیفی دیده میشود.
ویژگیهای مهم طراحی نقوش در تمدن هخامنشی:
1) پرکارترین نقوش از نظر موضوع به ترتیب ← انسانی، جانوری، گیاهی و تلفیقی
2) نقوش انسانی در این دوره در موقعیتهای اجتماعی مختلف نمایش داده شدهاند.
3) شیر، گاو و هما از نقوش جانوری ویژهی هخامنشی است.
4) رایجترین نقوش گیاهی، درخت سرو، گل دوازده پر و گل نیلوفر آبی است.
5) روش اجرای نقوش در این تمدن متقارن و تکرار است.
6) ترکیببندی در این دوره تحت تاثیر نظم هندسی معماری این تمدن است.
7) نقوش با خطوط منحنی و یا پیچیدگی و دقت فراوان و تأکید بر جزئیات طراحی و اجرا شدهاند.
*دوره اشکانی:
در این دوره انواع نقوش انسانی، گیاهی، جانوری و هندسی بر روی دیوارها به صورت گچ بری، نقاشی و سنگ تراشی اجرا شده است.
سکهها، تابوتهای سفالین، مجسمههای سنگی و مفرغی انسانی و آتشدانها از جمله آثاری هستند که این نقوش بر روی آنها دیده میشوند.
در این دوره نقوش هندسی و گیاهی بیشتر جنبهی تزئینی داشته و به روش قرینهسازی و تکرار بر سطوح مختلف کار شده است.
اشکانیان در مقایسه با هنر هخامنشیان به ریز نقشها و جزئیات توجه بیشتری داشتهاند.
مربع و دایره به عنوان قالب اجرای نقوش تکرار شونده در این تمدن رواج بسیاری داشته است.
گلهای چند پر، به ویژه چهار پر، انواع برگها، گیاه کنگر و انگور از نقوش گیاهی دورهی اشکانیان هستند.
ویژگیهای مهم طراحی نقوش تمدن اشکانیان:
1) موضوع نقوش به ترتیب شامل، هندسی، گیاهی، انسانی و جانوری است.
2) نقوش تلفیقی در تمدن اشکانی مشاهده نمیشود.
3) قالب اصلی نقوش هندسی و گیاهی به شکل مربع و دایره است.
4) ترکیببندی گاه به صورت نقش مستقل و گاه براساس شبکههای هندسی اجرا شده است.
5) نقوش تکرار شونده به صورت متقارن اجرا شده و در سطوح، از جهتهای مختلف گسترش یافته است.
*دوره ساسانیان:
بیشتر نقوش به کار رفته در این دوره شامل نقوش گیاهی (انار، انگور، کنگر و ...)، انسانی، جانوری و تلفیقی است.
ساسانیان با توجه به نقوش آثار به دست آمده روشهای ترکیببندی تازهای نسبت به تمدنهای گذشته به کار بردهاند.
برای مثال براساس شبکههای هندسی منظم، نقوش گیاهی را با جزئیات طبیعتگرایانهی بیشتری طراحی کردند.
نقوش جانوری تلفیقی در این دوره رواج پیدا کرد. سن مروو (سیمرغ ساسانی)، شیردال (تلفیق شیر و عقاب) از آن جمله اند.
در این دوره شاهد رواج ترکیب نقوش پرندگان و گیاهان در کنار یکدیگر هستیم که بیشتر پرندگان به صورت قرینه در دو سوی یک گل یا درخت دیده میشوند.
ویژگیهای مهم طراحی نقوش تمدن ساسانی:
1) موضوع نقوش به ترتیب گیاهی، جانوری و انسانی است.
2) نقوش گیاهی با ساقههای پیچان و تاکید بر ویژگیهای طبیعی به کار میرود.
3) نقوش گیاهی مانند انار، انگور و کنگر و نقوش تلقیقی جانوری (شیردال و سیمرغ ساسانی معروف به سن مروو) متداول شد.
4) انواع روشهای قرینهسازی، تکرار در سطح با استفاده از واگیره رواج یافت.
5) ترکیب دو پرنده در دو سوی یک گل یا درخت به صورت قرینه به کار رفت.
6) ترکیببندیهای متنوع از جمله شعاعی و هماهنگی میان حاشیه و متن به وجود آمد.