مکاتب نگارگری ایرانی (بخش دوم) - گلشن اسکندری

دوستان عزیز سلام.

درسنامه‌ی زیر از کتاب‌ آبی درک عمومی هنر کانون، توسط خانم گلشن اسکندری، رتبه‌ی 5 منطقه‌ی 3، دانشجوی رشته‌ی سینمای دانشگاه هنر تهران و پشتیبان ویژه‌ی گروه هنر تهیه شده.

برای گرفتن مشاوره از ایشون می‌تونید با تلفن 0216463 و داخلی 1191 در تماس باشید. 

«مکتب تبریز دوم (دوران صفویه)»

ویژگی های مکتب تبریز صفوی:

. تنوع رنگی 

. ترکیب بندی اسپیرال (حلزونی) 

. استفاده بسیار از رنگ طلایی 

. رواج تشعیر بدون اسلیمی 

. شکست کادر 

. پوشاک هماهنگ با رسم صفویه (کلاه قزلباش) 

. مهارت در صحنه های چوپانی 

. توجه به موضوعات درباری

آثار برجسته این دوره: دیوان میر علی شیرنوایی - شاهنامه شاه طهماسب (شاهنامه شاهی یا هوتون) - خمسه نظامی - مجلس صنعان

«مکتب قزوین (سده دهم هجری) دوره صفویه»

ویژگی های کلیدی مکتب قزوین:

در نقاشی مکتب قزوین، دیگر گرایش به نمایش جزئیات و ظرافت کاری دقیق وجود ندارد.

حالت کلی تابلو ساده تر شد و حرکات طبیعی تر گشت.

توجه به موضوعات درباری و جنگ کمتر شد و به موضوعات روزمره و زندگی روستائیان پرداخته شد.

در نقاشی های مکتب قزوین از عمامه های دوازده ترکی با میله ی قرمز اثری نیست.

 رواج نقاشی تک چهره سازی

تصاویر این دوره اغلب به صورت جفتی اجرا می شود (دو تصویر با یک کادر به تصویر در می آمد).

«مکتب مشهد (سده دهم هجری) دوره صفوی»

مکتب مشهد با تلفیق مکتب تبریز و عناصر محلی شکل گرفت.

ویژگی های کلیدی مکتب مشهد:

. حضور انسان و اشیاء بدون ارتباط با موضوع داستانی

. توجه به موضوعات روزمره عادی

. پیکره های بلند قامت با گردن بلند و صورت گرد

. صخره نگاری‌های قطعه قطعه

. درختان کهنسال با تنه و شاخه های گره دار

. استفاده از رنگ سفید

شاخص ترین کتاب مصور مکتب مشهد: هفت اورنگ جامی

«مکتب اصفهان (سده های دهم و یازدهم هجری)»

خصوصیات مکتب اصفهان:

. دوری از مصور سازی کتب ادبی (کاهش مصور سازی کتاب)

. کسب استقلال صحفه نقاشی

. تقلیل اهمیت رنگ و عدم استفاده از فام های درخشان و متنوع از ویژگی های مکتب اصفهان است.

. نمایش تک چهره ها و تک پیکره ها با پوشاک فاخر

. محدود شدن پیکره های انبوه (کاهش تعداد پیکره ها) یا کاهش عناصر تصویری

. فضا سازی ساده 

. استفاده از خطوط منحنی 

. استفاده از حداقل رنگ 

. برتری طرح بر رنگ 

. رواج سیاه قلم و دیوارنگاره 

. گسست پیوند نقاشی و ادبیات 

. تاثیر پذیری از نقاشی هلند

. استفاده زیاد از قلمو برای پردازش (بخصوص در آثار رضا عباسی)

. غلبه قلم گیری بر رنگ 

. تمایل بکارگیری رنگهای ترکیبی

. تمایل به ثبت واقعیات

. به وجود آمدن دستار های (عمامه) بسیار بزرگ و انواع کلاه (پوستی، نوک تیز، تاج پردار)

. توجه به موضوعات روزمره، زوج های عاشق و سفیران خارجی

. واقع نمایی نسبی در نمایش حالات چهره ها و پوشاک افراد

. کاهش پیوند میان پیکره ها و محیط، اعم از منظره ی طبیعی و معماری

. ساده شدن موضوع کار هنرمند و تناسب آن توان خرید سفارش دهنده.

«زند و قاجار»

موضوع محوری نقاشی های زند و قاجار:

موضوع محوری نقاشی های عصر زند و قاجار، انسانی است با حالت نمایشی و تصنعی که به شیوه تزئیینی تصویر شده است. 

نقاش قاجار، به دنبال شبیه سازی نیست و بیشتر به شکوه و جلال ظاهری اهمیت می دهد.

جایگاه اجتماعی زنان و مردان در نقاشی های زند و قاجار متفاوت است ولی هر دو در حالتی متظاهرانه و قراردادی به تصویر در می آیند.

خصوصیات پیکره نگاری درباری عصر قاجار:

. ترکیب بندی متقارن (ساختار قرینه) و ایستا با عناصر افقی و عمودی

. سایه پردازی مختصر در چهره پردازی و پوشاک

. بازنمایی پیکره آدمی بدون توجه به شبیه سازی

. تلفیق نقش مایه های تزئیینی و تصویری

. رنگ گزینی محدود با تسلط بر رنگ گرم بخصوص قرمز

. تاکید بر بافت به جای خط (تقابل با مکتب اصفهان)

_ سوالات مرتبط _

در کدام یک از مکاتب نگارگری برای اولین بار از تشعیر به عنوان شیوه ای در تزئین دیوان اشعار استفاده شد؟

1) هرات                    2) تبریز اول                        3) سلجوقی                         4) جلایری

گزینه 4 صحیح است.

تحلیل سوال:  دو نکته مهم از مکتب جلایری: 1) کاربرد تشعیر برای اولین بار – 2) رقم و امضا در مکتب جلایری دیده شد.

رقم زدن [امضا کردن] در نگارگری توسط محمد زمان در اواخر قرن 8 هجری، دردوره تیموریان آغاز شد.

دستاورد های مکتب جلایری زمینه را برای ظهور مکتب هرات تیموری و تبریز صفوی فراهم کرد.

در کدام کتاب مصور دوره ی سلجوقی، تمهید تصویری پرسپکتیو مقامی به چشم می خورد؟

1) التریاق              2) مقامات حریری           3) ورقه و گلشاه               4) مونس الاحرار

گزینه 3 صحیح است.

تحلیل سوال: در مکتب سلجوقی (مکتب فارس و خراسان)، از علائم و نمادهای باستانی استفاده می شد مانند بزرگ بودن و مرکزیت داشتن پیکره شاه و قهرمان ( پرسپکتیو مقامی) و هاله دور سر بزرگان استفاده می شد.

پرسپکتیو مقامی در ایران باستان] مصر باستان و هند دیده شده است.

بزرگ بودن و مرکزیت داشتن برخی از عناصر تصویری مکتب سلجوقی همان پرسپکتیو مقامی است. نمونه آن حجاریهای ساسانی است که در کتاب ورقه و گلشاه مقایسه می شود.

کدام گزینه درباره ویژگی نگاره های سلجوقی درست است؟

1) کوچک اندازه و تزئینی در وسط صحفه ها

2) نمایش جزئیات هماهنگی خط و نقاشی  و استفاده ی علمی از رنگ

3) تلاش برای واقع نمایی، تحت تاثیر سنت های بیزانس

4) جامه پردازی با خطوط پرپیچ و تاب، هاله گرداگرد سرها

گزینه 1 صحیح است.

تحلیل سوال: ویژگی های نگارگری سلجوقی:

نگاره های عهد سلجوقی کوچک اندازه و تزئیینی هستند و در وسط صحفه ها تصویر می شدند.

صحنه های خلوت با ترکیب بندی ساده و متقارن

مشابهت های تصویری با حجاری های دوره ساسانی

رنگها محدود و تخت   همراه با خطوط کناره نما

نقاشی بر روی زمینه سرخ رنگ

پیکره های کوتاه قامت

پوشش لباس بدون چین و چروک همراه با تزئینات اسلیمی

گاه بکار گیری علائم و نمادهای باستانی ( بزرگ بودن و مرکزیت داشتن عناصر اصلی)

نقاش سلجوقی، پیوسته بخشی از صحفه کتاب را به صورت کادر، برای تصویر در نظر می گرفت و رویدادهای مهم را در آن تصویر می کرد.

تاثیرگذارترین نقاش در گستره طبیعت گرایی در نقاشی ایران کدام است؟

1) کمال الملک                2) محمود خان صبا         3) مهدی مصورالملکی             4) موسی ممیزی

گزینه 1 صحیح است.

تحلیل سوال: کمال الدین بهزاد نام آورترین نقاش ایرانی در مکتب هرات 2 و تبریز2 است.

نوآوری کمال الدین بهزاد: نوآوری در مضامین و نوآوری در تکنیک و اسلوب است. (سوال کنکوری)

کمال الدین بهزاد را پیش رو واقع گرایی (طبیعت گرایی) در نقاشی ایران می دانند.

در آثار بهزاد از عناصر نقاشی چینی و بیزانسی کمتر اثری می توان یافت. بهزاد حتی از به کار بردن نقش ابر در نقاشی های خود دوری می جست تا حدالامکان از عناصر نقاشی چینی پرهیز کرده باشد. سایر هنرمندان تاثیر گذار هستند، اما تاثیر گذاری بهزاد بیشتر و مهمتر است.

آثار کدام مکتب، شبیه به تصاویر ورقه و گلشاه است؟

1) هرات                2) جلایری                 3) شیراز سده هشتم              4) مشهد

گزینه 3 صحیح است.

تحلیل سوال: تصاویر مکتب شیراز سده هشتم هجری، ساده و یکدست هستند و اسلوبشان شبیه به تصاویر کتاب ورقه و گلشاه عهد سلجوقی است. نگارگری شیراز در سده هشتم هجری، سترگنما هستند، پیکره های درشت بر روی زمینه های ساده با رنگ تخت است. فضای تصویری کم عمق است و عوامل تصویر اندک و رنگها محدود هستند، گاهی پس زمینه با نقوش تزئیین می شد.

 کدام گزینه به ویژگی های مکتب شیراز تیموری اشاره دارد؟

1) صخره های اسفنجی و دندانه دار- انتخاب زمینه روشن- عدم توجه به حجم پردازی- تاکید بر پیکره ی انسان

2) رنگ های متنوع- تاکید بر فضاهای شاعرانه- توجه به فضاهای معماری- استفاده از خط اریب

3) تنه گره دار درختان- پرداختن به حیوانات افسانه ای- ابرهای پیچان- میل به عمق نمایی- نمایش حالات عاطفی

4) ترکیب بندیهای نامتقارن و محکم- ننایش جهان خیال انگیز- ترسیم ظریف پیکره ها

گزینه 1 صحیح است.

تحلیل سوال: افق رفیع، پوشاندن سطح آسمان با رنگ آبی یا طلایی، صخره های اسفنجی و دندانه دار، پیکره های باریک اندام، انتخاب زمینه روشن و قرار دادن عناصر اصلی با رنگ تیره،  ابرهای پیچان، تاکید بر پیکره آدمی و حیوانات، ارجحیت به قرینه سازی، از ویژگی های مکتب شیراز است. گزینه دو به مکتب جلایری اشاره دارد.گزینه سه به مکتب تبریز ایلخانی و گزینه چهار به مکتب هرات اشاره دارد.

کدام گزینه درباره ی نقاشی قاجار، صحیح است؟

1) نمایش انسان با حالت تصنعی و نمایشی

2) استفاده از اشیاء کنار انسان با اهمیت یکسان

3) وجود قراردادهای تصویری متفاوت میان زنان و مردان

4) استفاده از کادر افقی و ترکیب های متقارن

گزینه 1 صحیح است.

تحلیل سوال: موضوع اصلی نقاشی زند و قاجار انسان با حالتی تصنعی و نمایشی است که به روش تزئیینی تصویر شده است. در نقاشی های قاجار از کادر عمودی با فیگور های درشت و ترکیب بندی های متقارن، ایستا و ساده استفاده می شد. نقاش قاجاری به دنبال جلال و شکوه ظاهری بود تا شبیه سازی.

منبع: کتاب آشنایی با مکاتب نقاشی