مکاتب نگارگری ایرانی (بخش اول) - گلشن اسکندری

 دوستان عزیز سلام.

درسنامه‌ی زیر از کتاب‌ آبی درک عمومی هنر کانون، توسط خانم گلشن اسکندری، رتبه‌ی 5 منطقه‌ی 3، دانشجوی رشته‌ی سینمای دانشگاه هنر تهران و پشتیبان ویژه‌ی گروه هنر تهیه شده.

برای گرفتن مشاوره از ایشون می‌تونید با تلفن 0216463 و داخلی 1191 در تماس باشید. 

«مکتب بغداد یا مکتب بین المللی عباسی»

مکتب بغداد بر پایه هنر بیزانسی ← میل به واقع گرایی نسبی که از اصول بیزانسی الگو برداری شده است.

تاثیرات هنر مانوی بر مکتب بغداد ← هاله دور سر - رنگ تخت - گیاهان ساده شده - لباس منقوش

تاثیر بیزانس بر مکتب بغداد ← سایه روشن در چهره ها -میل به واقع گرایی نسبی

سنت نقاشی دوران عباسی بر پایه هنر ساسانی و هنر بیزانسی است. در این مکتب حالت چهره ها شبیه نژاد سامی، بینی کشیده با ریش سیاه، موهای بلند بافته شده شخصیت ها سرحال و بانشاط نقاشی شده اند.

سایر ویژگی های کلیدی مکتب بغداد:

. عدم استفاده از کادر

. استفاده کم از پیکره انسان

. قلم گیری در مرز پیکره ها (خطوط مرزی)

. رنگها به صورت تخت

. ترکیب بندی متاثر از نقاشی های مانویان و یاسانیان

وجه تمایز نقاشی مکتب بغداد و مکتب سلجوقی ← چهره های سلجوقیان به آثار مانویان و ساسانیان بیشتر شبیه است. 

شخصیت ها دارای گیسوان بلند بافته شده و کلاه شبیه به نیم تاج مصور شده اند. 

پیکره ها با لباس های رنگارنگ همراه با تزیینات گل و برگ و نقوش هندسی و غیر هندسی هستند.

زمینه اغلب نقاشی ها تربتی است یعنی هنرمند خطاط موقع نوشتن جاهایی را که برای نقاشی در نظر می گرفته خالی می گذاشت.

نکته: نقاشی های مکتب بغداد جزیی از متن کتاب است.

«مکتب سلجوقی (فارس و خراسان)»

پیکره های سلجوقی کوچک اندازه با صورت های تمام رخ و دهان های کوچک با چشمان مورب هستند. 

پوشش لباس ها بدون چین و چروک همراه با تزئینات اسلیمی است.

نقاشی های این مکتب بر روی زمینه سرخ رنگ است.

این دوران مهمترین دوره همگامی هنر اسلامی و ادبیات فارسی است.

اولین کتاب مصور به زبان فارسی «ورقه و گلشاه» مهمترین اثر این مکتب است. 

شاهنانه کاما ← قدیمی ترین شاهنامه مصور ایرانی با 45 تصویر مربوط به این دوره است.

«مکتب تبریز اول (تبریز ایلخانی)»

ویژگی های کلیدی این مکتب: 

. ترکیب بندی عمودی و کتیبه وار

. نمایش همزمان داخل و خارج - متداول شدن کادر و جدول کشی

. کاربرد همزمان رنگهای جسمی و روحی

. اختصاص یک صحفه مستقل به تصویر

منظره پردازی در این مکتب به احمد موسی نسبت داده شده است.

در نقاشی های شاهنامه تاریخی مکتب تبریز اول نقوش اصلی با رنگ تیره تر از زمینه نسان داده می شد ← در شاهنانه دموت نقش های اصلی با رنگ تیره تر از زمینه به تصویر در می آمد.

ویژگی کلیدی نقاشی های مکتب تبریز ایلخانی ← یکدست نبودن عناصر تصویری که نتیجه خاستگاه ها و سنت های متفاوت است.

تاثیر پذیری نقاشی چینی ← تنه گره دار درختان - ابرهای پیچان - پرداختن به حیوانات افسانه ای

«مکتب شیراز (سده هشتم و نهم)»

هنرمندان مکتب شیراز در نقاشی های خود اقدام به شکستن کادر (تسخیر) کردند ← خارج شدن از کادر و شکستن آن = تسخیر

موضوع اصلی در نقاشی های شیراز ← انسان است و عناصر ویگر تابع آن و به عنوان پر کردن و تزئین فضاهای خالی به کار می رود.

رنگ آمیزی موزون + رنگهای گلگون مایل به بنفش و آبی لاجوردی و آبی ایرانی در بیشتر آثار مکتب شیراز دیده می شود. 

سایر ویژگی های مکتب شیراز:

. افق رفیع 

. غالب بودن رنگ قرمز 

. ترسیم پیکره انسان در اندازه طبیعی 

. تاکید بر پیکره انسان 

. پیکره ها بلند و باریک

. ارجعیت قرینه سازی

. پیکره سوران به صورت مورب 

. توجه به مضامین عارفانه و عاشقانه 

. هماهنگی خط و رنگ 

. بکارگیری بیش از حد نقوش گیاهی

مکتب شیراز دوه ایلخانی ← شاهنامه قوام الدین حسن

مکتب شیراز دوره تیموریان ← گلچین اسکندر سلطان - شاهنامه ابراهیم سلطان - خاوران نامه

«مکتب بغداد - تبریز (مکتب جلایری)»

دیوان خواجوی کرمانی (مجموعه همای و همایون) به خط نستعلیق توسط میر علی تبریزی و نقاشی ها به دست جنید بغدادی تصویر شده است.

ویژگی های کلیدی مکتب جلایری:

. تصویر جهان خیالی 

. ترکیب بندی دایره وار 

. تفکیک فضا 

. کاربرد تشعیر برای اولین بار 

. بهره از پرسپکتیو آکسومتریک (با رعایت محور افقی و عمودی و خطوط مورب بدون در نظر گرفتن نقطه گریز)

نکته: مکتب هران پیش درآمد مکتب جلایری است.

«مکتب بهبهان ← سده هشتم دوران تیموریان»

. منظره ها با تپه های گرد 

. رنگهای تمادین و غیر طبیعی 

. عبور جویبار از وسط تابلو و القای حالتی تجریدی و انتزاعی

کتاب مصور این مکتب ← گلچین اشعار

«مکتب هرات (دوره تیموریان)»

نقاشی ایران با ظهور بهزاد به عالی ترین درجه خود رسید.

پیشرو واقع گرایی در نگارگری ← کمال الدین بهزاد (معروف به استاد نادره کار)

در آثار بهزاد عناصر نقاشی چینی و بیزانسی کم تر دیده شد. او حتی از به کار گیری ابر در نقاشی دوری جست تا حدالمکان از نقاشی چینی پرهیز کرده باشد. 

در مکتب هرات فن چهره سازی ظهور کرد که به بهزاد نسبت داده شده است (رواج تک چهره سازی)

وبژگی کلیدی آثار بهزاد ← نوآوری در مضامین و موضوعات - نوآوری در تکنیک و اسلوب

بارزترین ویژگی های مکتب هرات اول ← صراحت و اختصار

او پیکره را به حرکت در آورد.

در اواخر دوره تیموری ← عناصر چینی و بیزانسی از نگارگری ایران حذف گردید.

شاهنامه بایسنقری شاهکار مکتب هرات اولیه است.

جعفر بایسنقری خطاط مشهور عهد تیموریان و قوام الدین جلد ساز برجسته این عهد است.

ویژگی های کلیدی مکتب هرات: 

. ترکیب بندی متقاطع و غیر متقارن 

. تنوع رنگی 

. غالب بودن رنگ آبی 

. تراکم موضوع در مرکز 

. فضای آرمانی 

. تداخل چند فضا در تصویر 

. ریزه کاری در معماری

محمد سیاه قلم از هنرمندان مکتب دوم هرات است موضوع آثارش ← کشیدن صور عجیب

کتاب‌های مصور مکتب هرات در سه دوره سلطنت:

شاهرخ ← معراج نامه

بایسنقر میرزا ← شاهنامه بایسنقری

کمال الدین بهزاد ← بوستان سعدی

«مکتب بخارا ← سده 10 هجری»

. غنی بودن و خلوص رنگ 

. پیکره های کوتاه قامت 

. نمای ساختمان ها از روبه رو 

. استفاده از اشکال ساده

نقاشی های مکتب بخارا جدا از متن کتاب تهیه می شد سپس به کتاب الحاق می شد.

محمود مذهب در راس مکتب بخارا قرار داشت او در نقاشی از بهزاد تاثیر گرفت.