بسم الله الرحمن الرحیم
جغرافیا دوازدهم – درس پنجم ؛ ویژگی ها و انواع مخاطرات طبیعی – مطابق با آزمون 20 اسفند 1400
تهیه شده توسط: آرمین عبدالحسینی ، رتبه 29 کنکور 1400 ، دانشجوی رشته حقوق دانشگاه تهران
* مخاطرات طبیعی: به حوادثی گفته می شود که بر اثر فرایندهای طبیعی در کره زمین رخ می دهد.
- زمین لرزه ، آتشفشان ، سیل ، بهمن ، سونامی ، ترنادو ، خشک سالی ، تگرگ ، صاعقه و آتش سوزی جنگل ها از مخاطرات طبیعی می باشند.
- این حوادث موجب صدمه دیدن یا از بین رفتن موجودات زنده می شود و خسارت های اجتماعی و اقتصادی فراوانی را به جوامع انسانی وارد می کنند.
انواع مخاطرات طبیعی:
* مخاطرات طبیعی با منشا درون زمینی ؛ ناشی از فرایندهای درونی زمین اند مانند زمین لرزه ، آتشفشان
* مخاطرات طبیعی با منشا برون زمینی ؛ ناشی از فرایندهای بیرونی مانند فرایندهای اقلیمی هستند مانند سیل ، طوفان ، صاعقه و ...
- مخاطرات طبیعی بر اثر فرایندهای طبیعی زمین رخ می دهد اما انسان ها با فعالیت های خود در افزایش یا کاهش خسارت های ناشی از این مخاطرات موثر هستند.
- با توجه به موقعیت جغرافیایی و نوع ناهمواری ها ، برخی از مخاطرات طبیعی در ایران بیشتر رخ می دهد مانند سیل
زمین لرزه
* به لرزش و جنبش ناگهانی و کوتاه مدت پوسته زمین ، زمین لرزه می گویند که به علت آزاد شدن انرژی در محل گسل ها رخ می دهد.
زمین از سه بخش پوسته ، گوشته ، هسته تشکیل شده است. پوسته و بخش بالایی گوشته ، سخت و سنگی است و سنگ کره یا لیتوسفر نام دارد. لیتوسفر زمین یکپارچه نیست و از صفحات و پلیت هایی تشکیل شده است.
علت وقوع زمین لرزه:
در زیرصفحات سنگ کره ، ماده تشکیل دهنده گوشته زمین به حالت نیمه جامد و تا اندازه ای خمیر مانند است. از آنجا که دما از سطح زمین به سمت عمق در حال افزایش است ، در گوشته فوقانی ، حرکت همرفتی مواد موجب حرکت صفحات نسبت به هم می شود.
صفحات کره زمین در امتداد خطوط گسل یا از هم دور می شوند (واگرا) یا به هم نزدیک می شوند (همگرا) یا در کنار یکدیگر می لغزند. (امتدادلغز یا برشی)
این حرکات در ابتدا موجب کشیدگی و فشردگی پوسته زمین می شوند و اگر ادامه یابند ، شکستگی هایی به نام گسل ایجاد می کنند. حرکت گسل ها سبب زمین لرزه می گردد بنابراین محل زمین لرزه ها و مرز صفحات ارتباط تنگاتنگی با هم دارند.
زمین لرزه زمانی در یک منطقه اتفاق می افتد که سنگ های پوسته زمین مقاومت خود را در مقابل نیروهای واگرا ، همگرا و برشی از دست می دهند ؛ در نتیجه سنگ ها به طور ناگهانی در امتداد گسل می شکنند و با جا به جایی گسل ، انرژی زیادی به صورت زمین لرزه آزاد می شود.
پس از جا به جایی گسل و آزاد شدن انرژی آن به صورت زمین لرزه ، از آنجا که صفحات پوسته زمین ثابت نیستند ، تداوم حرکت موجب تجمع دوباره انرژی می شود. انرژی انباشته شده موجب تشکیل گسل های جدید یا آزاد شدن انرژی در محل گسل های قدیمی و تکرار زمین لرزه می شود بنابراین شناخت موقعیت گسل ها در درک محل زمین لرزه اهمیت زیادی دارد.
کانون زمین لرزه: نقطه ای در عمق زمین که انرژی انباشته شده سنگ برای نخستین بار از آنجا آزاد می شود و گسل شروع به از هم گسیختن می کند.
به ناحیه ای از سطح زمین که روی کانون زلزله قرار دارد ، مرکز سطحی زمین لرزه می گویند.
موقعیت و اهمیت گسل ها و شدت وقوع زمین لرزه
جا به جایی در امتداد گسل های فعال رخ می دهد. فشار مداوم نیروهای زمین ساخت در اطراف قطعات گسل ها به تدریج ذخیره شده و به طور ناگهانی با جا به جایی دو قطعه گسلی آزاد می شود.
شدیدترین تنش زمین لرزه در نقطه کانونی آن اتفاق می افتد و هر چه از این نقطه فاصله بگیریم ، از شدت تکان های ناشی از زمین لرزه کاسته می شود ؛ به همین دلیل همواره توصیه می شود که در مکان یابی ساخت و ساز ها به ویژه مراکز سکونتگاهی ، فاصله از گسل های فعال تا حد امکان رعایت شود.
میزان تخریب و خسارت های ناشی از نزدیک شدن گسل های همگرا نسبت به سایر گسل ها بیشتر است.
گسل های پنهان ، گسل هایی هستند که در زیر پوشش رسوبی سطحی مدفون شده اند و در سطح زمین دیده نمی شوند. این گسل ها هنوز هم استعداد لرزه خیزی را دارند.
اندازه گیری زمین لرزه
در زمین لرزه ها جا به جایی زمین بر اساس شدت و بزرگی اندازه گیری می شود. برای اندازه گیری میزان تخریب ناشی از زمین لرزه (شدت) از مقیاس مرکالی استفاده می شود. برای اندازه گیری مقدار انرژی آزاد شده از زمین لرزه (بزرگی) از مقیاس ریشتر استفاده می شود.
کارشناسان شدت زمین لرزه را با بازدید های میدانی از محل زمین لرزه و بزرگای آن را با دستگاه لرزه نگار اندازه گیری می کنند. همه زمین لرزه ها خطرناک نیستند گاهی اصلا احساس نمی شوند و فقط دستگاه های حساس آن ها را ثبت می کند. هر چه عمق زمین لرزه بیشتر باشد ، تخریب و خسارت حاصل از آن کاهش می یابد.
مهم ترین مناطق زلزله خیز جهان
کمربند کوهستانی آلپ – هیمالیا ؛ جایی که پوسته تشکیل دهنده قاره آسیا و اروپا به پوسته تشکیل دهنده قاره آفریقا و هند برخورد می کند.
کمربند اطراف اقیانوس آرام ؛ محلی که پوسته کف اقیانوس آرام به پوسته قاره اروپا و آسیا ، آمریکای جنوبی ، استرالیا و آمریکای شمالی برخورد می کند.
کمربند میانی اقیانوس اطلس ؛ جایی که پوسته بستر اقیانوس اطلس در حال باز شدن و گسترش است.
نواحی لرزه خیز ایران
کمتر منطقه ای در ایران مصون از زمین لرزه می باشد. ایران در کمربند زمین لرزه آلپ – هیمالیا قرار دارد. همگرایی صفحات عربستان و اقیانوس هند – اوراسیا سبب چین خوردگی و شکستگی بالای سرزمین ایران شده و در نهایت علت لرزه خیزی آن منطقه است.
بررسی ها نشان می دهد که تقریبا هر ده سال یکبار ، زمین لرزه بالای 6 ریشتر در ایران رخ داده است. زلزله های بوئین زهرا ، دشت بیاض ، رودبار و بم از زلزله های پرتلفات ایران در چند دهه اخیر بوده اند.
برای رزرو مشاوره و رفع اشکال درسی و شرکت در کلاس های کنکوری با مشاوران سایت برترها بر روی لینک زیر کلیک کنید یا با شماره تماس 0216463 داخلی1174(حیدریان) تماس بگیرید.
مطالب مرتبط:
