گزيده نکات مبحث «عروض»
بهطور ميانگين پنج سؤال از سؤالات ادبيات اختصاصي در کنکور سراسري انساني، مربوط به مبحث «عروض» ميباشد. هر چند که در سؤالات اين مبحث، به تقطيع هجايي در قالب يک سؤال مستقل و جداگانه عموماً توجه خاصي نميشود، اما اولين و مهمترين گام در پاسخگويي به ساير سؤالات عروض، همانا تقطيع هجايي صحيح ارکان است. چراکه تنها بر اين مبناست که ميتوان بحور و اوزان عروضي و نيز کاربرد اختيارات شاعري (اعم از زباني يا وزني) را که سهم بيشتري در سؤالات عروض دارند، تشخيص داد. توجه شود که براي تقطيع درست ابيات نيز، مهمترين عامل، خواندن صحيح ابيات ميباشد. لذا براي پيدا کردن وزن يک شعر بايد به نکات زير توجه نماييد:
ü درست خواندن شعر و نوشتن صحيح آن به خط عروضي
ü جدا کردن هريک از هجاها
ü علامتگذاري هر هجا
ü تقسيم بندي و جدا کردن هجاها در قالب ارکان عروضي طبق الگوهاي تعريفشده (سهتا سهتا، چهرتا چهارتا، سهتا و چهارتا)
ü نوشتن ارکان عروضي معادل اجزا در زير آنها
براي سريعتر پيش بردن فرآيند فهم وزن هر بيت، پيشنهاد ميشود که اگر ميتوانيد اوزان را بهصورت سماعي و با توجه به آهنگي که از خواندن آنها به گوش ميرشد، تقطيع کنيد.
نکات مهم در اختيارات شاعري
بخش اول؛ اختيارات شاعري زباني
اختيارات زباني: حذف همزه، تغيير کميت مصوتها (کوتاه به بلند و بلند به کوتاه)
حذف همزه:
اين اختيار شاعري زباني، فقط بعد از صامت صورت ميپذيرد، آن هم در صورتيکه همزه در ابتداي هجا آمده باشد.
براي مثال، «در آن» با حذف همزه به صورت «دَ ران» خوانده ميشود، اما «درِ آن» (اگر پس از «در» نقشنماي اضافهي کسره باشد) را نميتوان با حذف همزه خواند.
بلند تلفظ کردن مصوت کوتاه:
در موارد زير ميتوان، هجاي کوتاه را بلند تلفظ کرد:
ü مصوت کوتاه پايان کلمه
ü کسره ي اضافه
ü ضمهي عطف
کوتاه تلفظ کردن مصوت بلند:
مصوت بلند "و" و "ي" در کلمات مختوم به اين مصوتها، ميتواند کوتاه تلفط شود؛ البته در صورتيکه پس از آن، يک مصوت آمده باشد.
و اما دو نکتهي مهم:
نکتهي اول: "و" در کلمات تک هجايي (مانند بو) کوتاه تلفظ نميشود به استثناي کلمهي "سو".
نکتهي دوم: مصوت بلند "ي" در ميان کلمهي ساده يا کلمهي با پسوند و پيشوند يا ضمير متصل، شامل اختيار شاعري نميشود؛ زيرا مصوت "ي" در اين موارد هميشه کوتاه تلفظ ميشود و اختياري در کار نيست. (مانند بيابان، سياست و ...)
بخش دوم؛ اختيارات شاعري وزني
اختيارات وزني: بلند بودن هجاي پايان مصراع يا نيممصراع (در ابيات داراي قافيهي مياني)، آوردن فاعلاتن بهجاي فعلاتن آغاز مصراع، ابدال و قلب.
بلند بودن هجاي پايان مصراع:
اگر هجاي پايان مصراع بلند باشد، ديگر جزء اختيارات محسوب نميشود!
آوردن فاعلاتن بهجاي فعلاتن آغاز مصراع:
دومين اختيار وزني، آوردن فاعلاتن بهجاي فعلاتن است، نه فعلاتن بهجاي فاعلاتن.
البته در اوزاني که از تکرار يا تناوب فاعلاتن ساخته شده باشد نيز اين اختيار صورت نميگيرد! لذا اگر در تقطيع بيتي، پنجمين هجاي مصراع، کوتاه بود، وجود اين اختيار با احتمال بيشتري همراه است.
ابدال:
ابدال در دو هجاي ما قبل آخر بسيار رايج است. (يعني در پايان مصراع، بهجاي «فعلن»، «فعلن» بيايد.)
قلب:
قلب بيشتر در تبديل مفتعلن به مفاعلن رخ ميدهد.
طبقهبندي اوزان
براي تشخيص سريعتر گروههاي وزني ميتوان به تقطيع پنج هجاي اول مصراع چهار گزينه اکتفا نمود.
براي مثال:
1) گر برود به هر قدم در ره ديدنت سري
2) روي تو چون نوبهار جلوهگري ميکند
3) دانه چو طفلي است در آغوش خاک
4) عشق تو بربود ز من
در گزينهي (1)، هجاي پنجم کوتاه و در سه گزينهي ديگر بلند است، که نشان از تفاوت گروه وزني اين گزينه با ساير گزينههاست.
به اميد موفقيت شما
نسرين حقپرست؛ رتبهي 42 کنکور سراسري سال 90
