نمایش در قرون وسطی

نمایش در قرون وسطی

منبع: (تاریخ تئاتر جهان، اسکار ک . براکت)

 تهیه و تنظیم:گلشن اسکندری

در دوره قرون وسطی نمایش کلا به دو دسته تقسیم میشود:

سایکل (مذهبی)

غیر سایکل (غیر مذهبی)

نمایش های سایکل (مذهبی):

نمایش رمز و راز(میستری): این نوع نمایش براساس داستانهای مقدس نوشته می شوند.

نمایش معجزه و کرامات(میراکل): نمایش معجزه و کرامات به مداخله قدیسان و بیش از همه مریم مقدس در امور انسانی اشاره دارد.

پاسیون: نمایش مذهبی (میستری) است.

نمایش های غیر سایکل(غیر مذهبی):

نمایش هایی هستند که موضوعات اخلاقی را با بیانی ساده به انسان قرون وسطی آموزش میدادند.این نمایش خود به سه دسته تقسیم میشود.

نمایش های اخلاقی(مورالیته)

فارس(لوده بازی)

اینترلود(میان پرده)

 پ

نمایش فارس در قرون وسطی

نمایش فارس (لوده بازی): در این نمایش کمدی هیچ کس سوال نمی کند یعنی بی نیاز از پاسخ های منطقی است. کمدی فارس پر از موقعیت های خنده دار است اما بی نیاز از پاسخ های منطقی.

اگر نمایشهای مذهبی درباره ی پیروزی فضیلت در نظام ابدی جهان هستند، فارسها وضعیت انسان ناکامل را در نظام اجتماعی نشان می دهند. خیانت در زندگی زناشویی، نزاع، نیرنگ، دورویی و سایر ضعف های انسانی، موضوعات اصلی این نمایش ها به شمار می روند. قهرمان این داستانها، انسانی زیرک است حتی اگر گناهکار باشد، سزای انسان ساده لوح ناکامی است، زیرا احمق و زودباور است. در این نمایشها احساسات نقشی ندارد.

نکته: نمایش های فارس در سده 13 پیدا شدند.این نمایش ها کوتاه هستند و به نثر نوشته شده اند. فارس ها بر اعمال جنسی و گناه تاکید زیادی می گذارند. 

نکته: در نمایش فارس ها، تعداد شخصیتها محدود و فاقد پیچیدگی است و حرکت نمایشی در آنها به سادگی و سرعت توسعه می یابد. نمایش پی یرپاته لین یک شاهکار کوچک از فارس است. این فارس درباره ی تاجری است که به وسیله ی تکه ای پارچه فریب یک قاضی را می خورد و قاضی از چوپانی ظاهرا نادان فریب می خورد. قاضی در دادگاه از بیگناهی چوپان دفاع می کند در حالی که چوپان واقعا دزدی کرده بود. 

دو نوع فارس به نام سوتی و موعظه های مفرح در فرانسه محبوبیت زیادی داشتند. به دلیل اینکه کلیسا عید احمق ها را دوست نمی داشت این دو نوع نمایش (سوتی و موعظه های مفرح) را به وجود آورد.

سوتی ← یک نمایش فارس بود که همه شخصیتهای آن را افراد ابله تشکیل می دادند. سوتی غالبا جنبه های کم رنگ سیاسی، اجتماعی یا ساتیرهای مذهبی پیدا می کرد. اشخاص نمایش سوتی، لباسهای سنتی رنگارنگ و مضحک می پوشیدند و سرپوشی با گوش خر یا تاج خروس بر سر می نهادند. 

موعظه های مفرح ← از یک سلسله خطابه های مضحک تشکیل شده است.

قدیمی ترین آنها به زبان فلاندری نوشته شده است با نام پسرک و مرد کور است.

اکثر فارس ها متعلق به فرانسه و آلمان هستند. 

فارس در آلمان از دل جشنواره های روستایی پدیدار گشت به ویژه در شب زنده داریهایی که در عید لنت بر پا می شد. 

فارس های اولیه ی آلمان ← شرویتاید نامیده می شد.

فارس یا لوده بازی: گونه ای کمدی سبک است که در اواخر قرون وسطی رواج پیدا کرد و سابقه آن به قرن سیزده میلادی می رسد. نمایشی است شاد و کمیک، فاقد پیچیدگی و معمولا کوتاه، درباره وضعیت انسان معمولی و فاقد کمال درنظام اجتماعی. مشهورترین فارس از قرون وسطی پی یر پاتلین است که نویسنده اش نا معلوم است.

نمایش اخلاقی در قرون وسطی

نمایش است از جدال دو نیروی خیر و شر. شخصیتها در این گونه نمایشها تمثیلی هستند. مشهورترین نمایشنامه اخلاقی قرون وسطی انسان نام دارد.

نمایش اخلاقی، نمایشی غیر مذهبی، و نزدیکترین شکل نمایشی به مجموعه های انگلیسی در قرون وسطی است. این درام های آموزشی نخستین بار در سده ی چهاردهم به عنوان نمایشهای مذهبی به وجود آمدند، اما به تدریج غیر مذهبی شدند.

میان پرده ها (اینترلود)

میان پرده یا اینترلود اصطلاح غیر دقیقی است، زیرا این اصطلاح به تمام نمایشنامه هایی که در قرون وسطی ارائه می شدند اطلاق می گردید. امروزه این اصطلاح در مورد نمایشنامه هایی به کار می رود که ایتدا در مکان های سر بسته و به عنوان بخشی از سرگرمی حکام، نجیب زادگان و تاجران ثروتمند ارائه می شدند. لذا این نام احتمالا مربوط به نمایشهایی است که در فاصله نمایشهای دیگر در ضیافتهای درباری عرضه می شدند. 

نکته: میان پرده (اینترلود) اشکال گوناگونی داشت؛ مذهبی، اخلاقی، فارس و تاریخی؛ و غالبا با رقص و آواز همراه بود. از آنجا که میان پرده در تالارهای پرجمعیت و شلوغ ضیافتها بر پا می شد، معمولا شخصیتهای معدود و صحنه آرایی محدودی داشت.

رایج ترین مکان نمایش میان پرده ها تالارهای بزرگ خانه های نجبا بود.

ادبیات داستانی در قرون وسطی:

رمانس

فابل

کمدی الهی

رمانس: رمانس گونه ای ادبی متعلق به قرون وسطی است در واقع حماسه ای است که به نثرنوشته میشود و قهرمان آن یک شوالیه است.رمانس ها داستان هایی پهلوانی بودند،ولی تفاوت عمده ای با حماسه دارند و آن به نثر بودن رمانس است و حماسه ریشه تاریخی دارد و رمانس ها اغلب زمینه تاریخی ندارند.

ویژگی رومانس: به نثر بوده و دارای ادبیات عامیانه است. رومانس جعلیات نویسنده است که قهرمان همیشه در آن پیروز است.

ویژگی حماسه: به نظم بوده و دارای ادبیاتی موقر است. حماسه ریشه تاریخی دارد.

داستان های ازوپ: به دوره یونانیان باستان تعلق دارد. 

داستان های ازوپ، به مسائل اخلاقی و اجتماعی می پردازد و از پیش در آمد های فابل در قرون وسطی محسوب می شود(ازوپ، پیش درآمد فابل در قرون وسطی است).

فابل(fabel): فابل ها اغلب منظوم هستند و شخصیت های آن را حیوانات تشکیل میدهد.فابل ها حاوی پیام اخلاقی و آموزشی از زبان حیوانات هستند.فابل ها اهداف آموزشی صریحی دارند.

کمدی الهی: این اثر بزرگترین و نام آورترین اثر ادبی قرون وسطی است.دانته شاعر و نوبسنده ایتالیایی چهارده سال از عمرش را صرف نوشتن این اثرکرد.کمدی الهی دانته،سفرنامه تمثیلی به دوزخ،برزخ و بهشت است.در این سفر "ویرژیل"شاعر رومی(نمادعقل) و "بئاتریس"معشوقه دانته(نمادعشق) او را همراهی میکنند.سیر العباد الی المعاد نوشته سنایی غزنوی روایتگر سفر تمثیلی انسان به جهان دیگر همچون کمدی الهی دانته و آرداویراف نامه است.

صحنه ی نمایش در اواخر قرون وسطی:

صحنه ها دو نوع بودند: صحنه های ثابت / صحنه های متحرک

صحنه های ثابت در سراسر اروپا رواج بیشتری داشتند؛ اما صحنه های متحرک در انگستان و اسپانیا به کار برده می شدند.

اکثر نمایشهای انگستان در قرون وسطی از واگنهای سیار نمایشی استفاده می شد، از این رو صحنه های تئاتری انگستان در قرون وسطی را متحرک می شناسند. 

دیوید راجرز در کتاب خود با عنوان کتاب دعای روزانه واگن ها سیار را اینگونه شرح می دهد ← واگن های نمایشی، درابستهای چوبی بزرگی بودند با دو اتاق در دو طبقه که بر روی یک گاری چهار چرخ یا شش چرخ سوار می شدند. طبقه پایین محل لباس کنی و پشت صحنه بود و طبقه بالا محل بازی بود.

درقرون وسطی نمایشها روی گاری هایی به نام پیجنت اجرا می شد. از نمای کلیساها به عنوان دکور استفاده میکردند. 

موضوع نمایشها درارتباط بود با ذکر مصائب عیسی و حواریون. از معمول ترین صحنه ها ساخت صحنه های بهشت و جهنم بود که به صورت دکور ساخته شد.در این صحنه عمارت بهشت درسمت چپ و عمارت جهنم یا دروازه دوزخ در سمت راست است. عمارت هایی که بین این دو مشاهده می شود و نسبت به نیاز نمایشنامه هر روز تغییرمی کند.

صحنه پردازی نمایش های قرون وسطی

ساختن بهشت از مشکلترین قطعات صحنه بود. زیرا بنا بود این عمارت شگفتی تماشاگران را برانگیزد. عمارت بهشت را بر بالای عمارت های دیگر می ساختند. دوزخ، رعب آور ساخته می شد. همانگونه که بهشت در طبقه ی بالای صحنه ساخته می شد، قسماهایی از جهنم در زیر سطح زمین قرار می گرفت.

افکت های مخصوص

ساختن افکت مخصوص در قرون وسطی عموما منحصر به پرواز شخصیتها بود. در پشت عمارت بهشت دستگاههایی نصب می کردند و با استفاده از این ابزارها، فرشتگان بین زمین و آسمان پرواز می کردند.

در نمایش های قرون وسطی همچنین از حیوانات استفاده زیادی می شد. گاه حیوانات در صحنه به طور واقعی ظاهر می شدند و گاه بازیگرانی در لباس حیوان بر صحنه می آمدند.

منابع: تاریخ تئاتر جهان اسکار براکت،کتاب اصول و مبانی طراحی صحنه،کتاب خلاقیت نمایشی سبز قلم چی

تهیه و تنظیم:گلشن اسکندری دانشجوی سینما دانشگاه هنر تهران