تاریخ هنر جهان - هنر پیشا تاریخی - (فصل اول)
تاریخ هنر
در سال 1764 یوهان وینکلمان برای اولین بار کتاب تاریخ هنر را نوشت. یوهان وینکلمان، بر روی آثار و اشیاء هنری دوران یونان و روم باستان مطالعه داشت. وینکلمان با طبقه بندی آثار باستانی از قدیم به جدید، اصطلاح سبک و دوره های هنری را به کار برد. وی عقیده داشت، که سبک در هر فرهنگی از نسلی به نسل دیگر تغییر و تحول پیدا می کند و سبک یا شیوه هنر بستگی به نوع جهان بینی یک فرد یا جامعه دارد.
در سال 1819 تامسن دانمارکی برای طبقه بندی اثار باستانی از قدیم به جدید روش را پیشنهاد کرد. آثار باستانی از قدیم به جدید به سه دوره ← سنگ، مفرغ و آهن تقسیم می شد.
در سال 1865 میلادی جان لوباک دوره سنگ را به دو دوره پارینه سنگی و نو سنگی تقسیم کرد.
نکته: امروزه دوره پارینه سنگی به سه دوره تقسیم می شود: قدیم، میانه، جدید.
دوره پارینه سنگی جدید از سال 35000 ق.م آغاز شد و نخستین مصنوعات هنری بشر در این دوره ظاهر شد.
آغاز تاریخ هنر
دوره سنگ (پارینه سنگی و میان سنگی و نوسنگی)
ویژگی نقاشی های دوره پارینه سنگی:
موضوع اصلی نقاشی ها، حیوانات است.
شیوه کار نقاشی ها ناتورالیستی (طبیعت گرایانه) است.
نقاشی ها در عمق غارها و به دور از نور طبیعی کار می شد.
آثار جنبه های نمایشی و تزئیینی نداشتند.
هدف از نقاشی ها، جادویی و مذهبی بود.
نقاشی ها فاقد ترکیب بندی بوده و پرسپکتیو ناقص دارند.
هنرمندان از برجستگی و فرورفتگی دیوار غارها برای نمایش عمق و بعد استفاده می کرد.
نکته مهم: با اینکه تصاویر اسب و گاو نیم رخ هستند، برای بعد نمایی دو گوش اسب و دو شاخ گاو نشان داده می شد.
غیر از نقاشی در زمینه های دیگر چون پیکره سازی و نقش برجسته از این دوره آثاری به دست آمده که پیکره زنان باردار از آن دسته اند.
نکته: نقاشی های درون غارها، مربوط به آیین های باروری (دعا برای زاد و ولد) هستند.
نکته: پیکره الهه لوسپوگ (عاج ماموت) مربوط به دوره پارینه سنگی است. این پیکره به شیوه انتزاعی کار شده و از فرانسه کشف شده است.
نکته: نقاشی ها و کنده کاریهای درون پناهگاها و غارهای ایران، نسبت به نمونه های اروپایی جدیدتر هستند و مربوط به دوره نوسنگی (روستانشینی) هستند.
ویژگی های هنر دوران میانه سنگی:
اکثر تصاویر انسان به جای حیوانات تصویر شده است.
شیوه نقاشی انتزاعی است (برخلاف آثار دوره ناتورالیستی دوره پارینه سنگی قدیم)
آثار اهمیت جادویی-مدهبی دارند.
استفاده از نوعی پرسپکتیو با نمایش اندام شکارچیان به صورت چاق و لاغر (اندام ها به لحاظ ارتفاع یک اندازه و به لحاظ حجم بدن متغییر است).
در نقاشی ها اغراق شدید در حرکت، تکرار ریتمیک و هماهنگی شکل اصلی دیده می شود.
آثاری مانند دکن هند و کاشن اسپانیا مربوط به دوره میانه سنگی است.
آثار دوره نوسنگی (روستانشینی):
نکته مهم: آثار دوره نوسنگی در نقاط مختلف جهان همزمان نیستند و از نظر نوع با هم متفاوتند.
آثار دوره نوسنگی ایران و عراق ← سفال
آثار دوره نوسنگی انگلستان ← سنگ افراشت
آثار دوره نوسنگی فلسطین و اردن (اریحا)← جمجمه ی یادبودی
ساختمان عظیم سنگی استون هنج انگلیس (سنگ افراشت) یا (پرستشگاه نجومی سنگی) ← دارای پلان دایره ای و بدون ملات است.این مجموعه بیانگر یک رصد خانه در ارتباط با گردش خورشید است.
نکته: سنگ افراشت استون هنج، کاربرد نجوم و رصد خانه داشته است.
برج و بارو و استحکامات اریحا از آثار ارزنده معماری دوره نوسنگی آسیا است. در تمدن اریحا جمجمه واقعی انسان به صورت گچ اندود به دست آمده که به عنوان تله ی روح و تجلیل از ارواح نیاکان در مقابر استفاده می شد.
ماکت سفالی به شکل خانه از تپه سنگ چخماق نزدیک شاهرود از نمونه های به دست آمده از دوره نوسنگی است. کاربرد این طروف سفالی بزرگ که به شکل ماکت خانه ساخته می شدند ← برای نگهداری مواد غذایی بود.
تندیس نشسته ونوس به دست آمده از تپه سراب کرمانشاه نمونه ای از تندیس های زنانه دوره نوسنگی است که نشان از اهمیت زنان در زندگی دارد. تندیس های زنانه به عنوان الله مادر شناخته می شوند و نماد زایش و تولد و تداوم زندگی هستند.
ابداع چرخ سفالگری در اوایل هزاره چهارم ق.م باعث شد سفال ها متقارن و منظم شوند. در اوایل تصاویر و نقوش هندسی روی سفال نقش می شد اندکی بعد تصاویر انسان و جانوران رایج شد.
نکته مهم: شیوه تصویر نگاری موجودات (انسان و جانوران) ← چکیده نگار بود.
نکته: هنر چکیده نگاری (هندسی) در مقابل هنر طبیعت پردازی بود.
هنر چکیده نگاری = هنر انتزاعی
هنر چکیده نگاری ← روش های ساده، تکرار منظم، قرینه سازی، اغراق صوری و تغییر تناسبات همراه بود.
شاخص ترین نمونه های چکیده نگاری:
1) سفالینه های دوران نوسنگی
2) موزائییک های دوره بیزانس
هنر بدوی (ابتدایی)
نکات کلیدی هنر بدوی ← هندسی گرایانه، ساده و به دور از طبیعت گرایی
شیوه هنری اقوام بدوی ← ساده و هندسی گرا و به دور از طبیعت گرایی است.
اقوام بدوی:
اقوام بوشمن ها، پیگمه های آفریقای استوایی، بومیان استرالیا، جوامع سرخ پوست آمریکای شمالی مرکزی جنوبی، ساکنان جزایر جنوب اقیانوس آرام (پولینزی وایستر)، و اسکیموهای شمال آمریکا، اروپا و آسیا، به عنوان اقوام بدوی (ابتدایی) شمرده می شوند.
نکته: اقوام بدوی ها بر این باور هستند که روح اجداد خود را در تندیس و ماسک هایی که می سازند به دام اندازند و از نیروی آنها در جهت بهبود زندگی و دفع شر استفاده کنند. جوامع بدوی معتقدند که تمام پدیده ها روح دارند و با انجام مراسم نمایشی و استفاده از صورتک و ماسک روح آنان را به کالبد خود دعوت کرد و از خاصیت افسونی گری آنان استفاده کرد.
نکته: در جوامع بدوی، برای ساخت پیکره ها، بیشترین تاکید بر روی نگاه و حالت چهره است، سایر اندام های بدن، ساده و هندسی هستند.
هنر آفریقایی
هنر افریقایی، منظبط و سنت گرا با محتوایی آئیینی و زیبایی های صوری و انتزاعی است.
تندیس ها از جنس چوب هستند.
سر پیکره ها بزرگ و بی تناسب ساخته می شود زیرا در باور آنها سر جایگاه نیروی زندگی و مهمترین بخش بدن است.
تندیس ها از یک تنه درخت همراه با قرینه سازی دقیق تراشیده می شد.
مهمترین قالب هنری آفریقاییان ← پیکره سازی و کنده کاری است.
نقاشی روی پوست بدن و شیار اندازی بر چهره در قبایل افریقایی وجود دارد.
حرکات موزون، مهمترین و گویاترین وسیله بیان هنری بومیان آفریقایی است.
نکات هنر آفریقایی به صورت کلیدی و جامع:
1) تندیس های چوبی انتزاعی
2) سر بزرگ و بی تناسب ویژگی مهم پیکره های آفریقایی
3) حرکات موزون (رقص)
4) ساخته شدن تندیس از تنه درختان همراه با قرینه سازی دقیق
هنر سرخ پوستان آمریکای شمالی (نقاشی آئیینی شنی):
نقاشی و کنده کاری صخره ای نزد آنان رواج داشت.
نقاشی آیینی شنی با استفاده از گرد سنگ بر بستر خاک و ماسه مرسوم بود. نقاش به دستور طبیب (جادوگر قبیله) نقوشی با هدف شفا دادن بیماران در مراسمی همراه با دعا و افسون می پرداخت.
نقاشی شنی، مهمترین هنر سرخ پوستان آمریکا است.
اقیانوسیه (نقاشی اشعه ایکس):
موضوع نقاشی های اقیانوسیه، تصویر انسان و جانوران به صورت هندسی و دو بعدی بود. در این نقاشی ها، اندام های داخلی مانند ستون فقرات، قلب و ... نقاشی می شدند.
نکته: نقاشی از اندام های داخلی مانند ستون فقرات و قلب مربوط به اقیانوسیه (استرالیا) است.
اسکیموها (صورتکهای متحرک و نقاب رقص):
اسکیموها، پیکره کوچک انسان و جانوران و صورتک های متحرک را از عاج و چوپ و استخوان می ساختند و تصاویر ریز نقش جانور و انسان را با ظرافت تمام کنده کاری می کردند. و از این طریق افسانه های خود را حفظ می کردند.
برای مشاهده تصاویر مرتبط با مطالب فوق به فایل ضمیمه مراجعه نمایید.
منبع: دایره المعارف رویین پاکباز، کتاب درسی تاریخ هنر جهان
تهیه و تنظیم: گلشن اسکندری دانشجوی سینمای دانشگاه هنر تهران
