بیش از 75 درصد سطح کرة زمین را آب فرا گرفته است. مقدار کمی از آبهای سطح زمین را آبهای شیرین تشکیل میدهند.
آب کره: به آبهای موجود در هواکره (اتمسفر)، سطح و درون زمین که بهصورت جامد، مایع و بخار هستند، آبکره گفته میشود. آبکره شامل اقیانوسها، دریاها، دریاچهها، رودخانهها، آبهای زیرزمینی، رطوبت هوا و یخچالها میشود.
باران چگونه تشکیل میشود؟
با تبخیر آبها از سطح اقیانوسها، دریاها و دریاچهها، و بالا رفتن آنها و کاهش دما، بخار آب متراکم و به ابر تبدیل میشود. کاهش دما، اگر درصد رطوبت و میزان دمای هوا به حد مناسبی برسد، بارش رخ میدهد. اگر در فرایند متراکم شدن ابرها، دمای هوا خیلی کم باشد، رطوبت هوا به شکل برف به سطح زمین میریزد. هنگامی که به شکل باران به سطح زمین میرسد که دمای هوا هنگام تراکم، بالاتر از صفر درجة سلسیوس باشد، و در صورتی که این قطرههای باران در مسیر پایین آمدن به سطح زمین از تودة هوای سرد عبور کنند، به تگرگ تبدیل میشوند. دانشی که دربارة شناخت جو و هوای اطراف کرة زمین به مطالعه و تحقیق میپردازد، هواشناسی نام دارد. که یکی از مهمترین کارهای این دانش، اندازهگیری مقدار بارندگی است که در ایستگاههای بارانسنجی برحسب میلیمتر انجام میشود.
حوضة آبریز: به منطقهای که آبهای سطحی آن توسط یک رود و انشعابات آن از نقاط مرتفع به سمت نواحی پستتر هدایت میشود، حوضة آبریز میگویند.
اگر شیب زمینی که رودخانه در آن جریان دارد، زیاد باشد، رودخانه مسیر مستقیم پیدا میکند و در صورتیکه شیب زمین کم باشد، رودخانه مسیر مارپیچی به خود میگیرد.
آبشار: اگر رودخانه در ادامة مسیر خود به محلی برسد که بستر آن بهطور ناگهانی دچار اختلاف ارتفاع شده است، آبشار (تندآب) ایجاد میگردد. آب در مسیر جریان خود، ابتدا از سنگهای سخت و مقاوم، سپس از سنگهای نرم و کم مقاومت عبور میکند. سنگهای مقاوم بر اثر فرسایش در زمان نسبتاً طولانی، برجای میمانند و سنگهای نرم از بین میروند و اختلاف ارتفاع در مسیر رود ایجاد میشود که به آن آبشار گفته میشود. فراوانی آبهای شیرین در کرة زمین عمدتاً به این صورت است که بیشترین حجم آب در یخچالها سپس در آبهای زیرزمینی و در نهایت در دریاچهها قرار دارد.
دریاچهها: بخشی از آب کره که در سطح خشکیها واقع شده است و بهطور طبیعی به آبهای آزاد راه ندارد.
دلیل اهمیت دریاچهها از نظر تأمین مواد غذایی، مواد معدنی، ذخایر نفت و گاز، گردشگری، تبدیل آب و هوای منطقه، حمل و نقل و کشتیرانی است. بزرگترین دریاچة جهان که به علت وسعت زیاد به آن دریا گفته میشود، دریاچة خزر است. اغلب دریاچههای مصنوعی برای کشتیرانی کاربردی ندارند.
دریاچههای کشورمان از نظر چگونگی تشکیل با هم متفاوتاند. برخی از آنها بهطور طبیعی و بعضی از آنها توسط انسان ایجاد شدهاند.
نام دریاچهاستان/استانهاعلت تشکیلخزرگیلان/مازندران/گلستانباقیماندة دریای قدیمی به نام تتیسارومیهآذربایجان غربی/آذربایجان شرقیشکستگیهای قسمتی از سنگکرهسبلاناردبیلدهانة آتشفشاندریاچة درون غار علیصدرهمدانبالاتر بودن سطح آبهای زیرزمینی از کف غار
دریاها و اقیانوسها: حدود 97 درصد حجم آب کره در دریاها و اقیانوسها قرار دارد و سیارة زمین از فضا به رنگ آبی دیده میشود چون تقریباًسطح زمین را آب میپوشاند.
در برخی قسمتهایی شکل سواحل بهصورت هموار و ماسهای است زیرا سنگهای ساحلی مقاومت کمتری دارند، و در قسمتهایی که جنس سنگهای ساحلی در برابر فرسایش مقاوماند، شکل ساحل بهصورت صخرهای و پرتگاهی است.
حرکت آب دریاها: آب دریاها پیوسته در حال حرکتند. این حرکت بهصورت امواج دریا، جریانهای دریایی و جزر و مد است.
موج آب: به حرکت آب به سمت بالا و پایین، موج گفته میشود. اگر زمینلرزه و آتشفشانهای زیر دریایی رخ دهد، امواج بزرگی ایجاد میشود که به آن آبتاز (سونامی) میگویند.
به بالا آمدن آب و حرکت آن به سمت ساحل مد و به پایین رفتن آب در سواحل، جزر گفته میشود. جزر و مد در اثر نیروی گرانشی ماه و خورشید ایجاد میشود
یخچالها:
اگر در مناطقی از کرة زمین میانگین دمای هوا از صفر درجة سلسیوس کمتر باشد، بارش عمدتاً بهصورت برف است. با انباشته شدن برف طی سالیان دراز یخچال تشکیل میشود. عمدتاً یخچال دو نوع داریم: قطبی و کوهستانی.
یخچالهای قطبی در نواحی قطب شما و قطب جنوب کرة زمین تشکیل میشوند و یخچالهای کوهستانی در نواحی مرتفع سطح خشکی بهوجود میآیند.