در این فایل فصل4 گفتار4 تنوع گردش مواد در جانداران توضیح داده شده که در زیست شناسی بهتر هستش قسمت انسانی را از قسمت جانوری جدا کرده و بخش های مربوط به قسمت جانوری جداگانه مطالعه کرد. مطالب اورده شده برای مرور کلی از این گفتار می باشد که نکات تستی پرکاربرد اورده شده. (فایل PDF ضمیمه شده در زیر قابل دانلود است)
در تک یاخته ای ها تبادل گازها، تغذیه و دفع بین محیط و یاخته از سطح انجام می گیرد.
انواع دستگاه گردش مواد:سامانه گردش اب
حفره گوارشی
سامانه گردش (باز و بسته)
سامانه گردش اب:
مانند: اسفنج ها
با توجه به شکل :
آب از سوراخ های دیواره به حفره یا حفره هایی وارد پس از تبادل مواد و گازها آب از سوراخ یاسوراخ های بزرگتر خارج می شود.
یاخته های یقه دار که در جدار داخلی پیکر اسفنج وجود دارند و دارای تاژک هستند آب را به حرکت در می اورند.
یاخته سازنده منفذ با سطح بیرونی بدن ارتباط دارد.
حفره گوارشی:
مانند: مرجانیان (هیدر آب شیرین)
عروس دریایی
کرم پهن ازادزی (پلاناریا)
مرجانیان (هیدر اب شیرین):
کیسه گوارشی دارد که در آن تغذیه، تبادل گازها و دفع مواد زائد انجام می گیرد.
یک سوراخ برای ورود و خروج مواد دارد.
عروس دریایی:
کیسه گوارشی دارد. انشعابات متعدد به گردش مواد در چتر و بازو جانور کمک می کند.
مانند هیدر یک سوراخ برای ورود و خروج و مواد دارد.
یاخته مژک دار به حرکت آب کمک می کند.
کرم پهن ازادزی (پلاناریا):
انشعابات حفره گوارشی به تمام نواحی بدن نفوذ می کند.
فاصله انتشار مواد تا یاخته بسیار کوتاه است و حرکات بدن به جا به جایی مواد کمک می کند.
گردش خون باز:
مانند: بندپایان (حشرات(ملخ)، سخت پوستان، عنکبوتیان، هزارپایان)
بیشتر نرم تنان
مویرگ وجود ندارد.
همولنف که نقش خون، لنف و آب میان بافتی دارد مستقیما به فضای
بین یاخته های بدن آنها وارد می شود.
همولنف از طریق منافذ دریچه دار به قلب جانور برمی گردد.
(نه از طرق رگ ها)
نکته مهم: در حشرات همولنف در انتقال گاز تنفسی نقش ندارد.
تبادل گازها مستقیما از طریق سیستم نایدیسی انجام می گیرد.
با توجه به شکل :
انقباض قلب باعث ورود همولنف به درون حفرات بدن می شود
تبادل مواد غذایی بین سلول ها و همولنف انجام می شود.
باز شدن دریچه های منافذ قلب
بازگشت همولنف به قلب از طریق منافذ دریچه دار
(حتما به فلش ها در شکل دقت کنید)
گردش خون بسته:
مانند: تمام مهره داران
برخی نرم تنان
کرم حلقوی مثل کرم خاکی
گردش خون بسته به صورت ساده یا مضاغف است.
مویرگ در کنار یاخته + آب میان بافتی : تبادل مواد غذایی، دفعی و گازها انجام می دهند.
گردش خون ساده:
مانند: ماهی
نوزاد دوزیستان
ماهی و نوزاد دوزیستان قلب دو حفره ای دارند.( دهلیز و بطن)
خون ضمن یکبار گردش در بدن یک بار از قلب دو حفره ای عبور می کند.
مزیت: انتقال یکباره ی خون اکسیژن دار به تمام مویرگ های اندام ها است.
با توجه به شکل :
بین سیاهرگ و قلب یک دریچه یک طرفه .
بین قلب و سرخرگ، دریچه وجود دارد.
(در داخل شکل به فلش شکل ها دقت کنید)
تست:
533. ساده ترین سیستم گردش مواد و گردش خون به ترتیب در کدام گزینه امده است؟
1) اسفنج ها- کرم های حلقوی 2) تک یاخته ای ها- حشرات و بیشتر نرم تنان
3) اسفنج ها- حشرات و بیشتر نرم تنان 4) تک یاخته ای ها- کرم های حلقوی
پاسخ:
گزینه 3
ساده ترین سیستم گردش مواد سامانه گردش آب در اسفنج است. توجه کنید تک یاخته ای ها دستگاه گردش مواد ندارند و ساده ترین دستگاه گردش خون نوع باز آن است.
(منبع: کتاب ابی کنکور تجربی سوال 533)
در فایل بعدی گردش خون ماهی و ... توضیح داده می شود.
مهساسادات هاشمی - دکترای زیست شناسی سلولی و مولکولی
