بیدقتی یکی از رایجترین مسائل دانشآموزان و داوطلبان کنکور است. بارها اتفاق افتاده است که دانشآموزان به دلیل بیدقتی (علیرغم داشتن اطلاعات زیاد) در امتحانات نمره از دست دادهاند. قطعاً برای شما هم اتفاق افتاده است که بعد از امتحان، افسوس سؤالات را بخورید که علیرغم آنکه پاسخ آنها را میدانستید، به دلیل بیدقتی نتوانستید به آنها پاسخ دهید. البته بیدقتی انواع متفاوتی دارد؛ ندیدن قسمتهایی از صورت سؤال، اشتباهات محاسباتی و... برخی از انواع بیدقتی است.
یادمان باشد که برای موفقیت در تحصیل، داشتن اطلاعات علمی کافی نیست. استفاده از مهارتهایی که بتواند میزان بهرهوری ما از این اطلاعات را افزایش دهد نیز امری بسیار مهم است؛ اما از آنجا که تعریف دقت در شناخت راههای افزایش آن بسیار مؤثر است، ابتدا دقت را تعریف میکنم.
دقت به معنی توجه غیر ارادی از طریق حواس پنجگانه است.
برای اینکه بتوانید معنی و مفهوم دقت را بهتر لمس کنید، به اطراف خود نگاه کنید. سعی کنید تمام اجسام و وسایلی را که مثلاً به رنگ آبی هستند به خاطر بسپارید. اکنون چشمان خود را ببندید و سعی کنید اجسام و وسائلی را که به رنگ دیگری (مثلاً سفید) هستند، به یاد بیاورید. این کار قطعاً دشوار خواهد بود. توانایی حفظ توجه ارادی به موضوعی بدون اینکه موضوعات دیگر توجه ما را از بین ببرد، به معنی تمرکز است؛ اما دقت به معنی توجه غیر ارادی است.
در مثالی که زده شد، رنگی که آگاهانه به خاطر سپرده میشود (رنگ آبی)، نمادی از مطالب مهم یا قسمتهایی از سؤال است که ما میدانیم باید به آن توجه کنیم و رنگ دیگر (رنگ سفید در این تمرین) نماد مطالب و قسمتهایی است که ما فکر میکنیم مهم نیستند و به همین دلیل به آن بیتوجهی میکنیم.
اگر هنگام حل سؤال (یا مطالعه) اهمیت مطلبی را بدانیم، قطعاً به آن توجه خواهیم کرد و بیدقتی زمانی رخ میدهد که ما از کنار مطلبی میگذریم (به صورت ناآگاهانه)؛ پس برای تقویت دقت باید توجه غیر ارادی خود را تقویت کنیم.
طبق تحقیقات صورتگرفته، 75 درصد از اطلاعات از طریق حس بینایی (قوهی باصره) وارد حافظهی ما میشود. این موضوع نشان از میزان اهمیت حس بینایی دارد. البته این موضوع به منزلهی بیاهمیت بودن حواس دیگر نیست؛ ولی میتواند کمک قابل توجهی در روشهای افزایش دقت داشته باشد.
حسدرصد ورود اطلاعات:
بینایی 75 درصد
شنوایی 13 درصد
بوپایی 6 درصد
چشایی- لامسههر کدام 3 درصد
2 نکتهی مهم:
1- دقت، ذاتی نیست: دقت، یک مهارت است نه یک دانش و هر مهارتی با تمرین، قابل پرورش است. بنابراین یقین داشته باشید که خواهید توانست دقت خود را با انجام تمرینات زیر افزایش دهید.
2- دقت، اولین مرحله از مراحل انتقال اطلاعات به حافظهی بلندمدت است: در مقالهی حافظه مراحل انتقال مطلب به حافظهی بلندمدت گفته شد. اولین شرط انتقال اطلاعات «توجه یا دقت» است. شاهد این مدعا مطالب بسیار زیادی است که ما در طول روز میبینیم، میشنویم و... ولی فقط آنهایی وارد حافظهی بلندمدت میشوند که ما به آنها دقت میکنیم؛ پس دقت موضوع بسیار مهمی است؛ زیرا اگر به موضوعی دقت نکنیم، اصلاً وارد مراحل انتقال مطلب به حافظهی بلندمدت نخواهد شد.
انواع بیدقتی:
دانشآموزان و داوطلبان کنکوری، بیشتر در سه زمان «مطالعه، کلاس و آزمون» بیدقتی میکنند. در ادامه به دلایل بیدقتی در این سه مورد و نیز راهبردهای ذهنی برای افزایش دقت میپردازم؛ ولی قبل از آن میخواهیم ببینیم که چرا بیدقتی میکنیم. روانشناسان و متخصصان مطالعه و یادگیری بر این باورند که بیدقتی هنگام مطالعه و آزمون به 3 دلیل رخ میدهد:
1- داشتن عجله: حتماً برای شما رخ داده است که میخواستید در مدتزمان کوتاهی کاری را انجام دهید (مثلاً لحظهی آخر که از منزل خارج میشویم خیلی هم عجله داریم. یادمان میافتد که باید به کسی تلفن کنیم). در این مواقع معمولاً بیدقتی میکنیم و به برخی از موارد مهم توجه نمیکنیم. این مورد در آزمون نیز رخ میدهد. عموماً داوطلبانی که در حل سؤالات یا خواندن سؤال عجله میکنند، از ضریب دقت بسیار پایینی برخوردارند.
2- سرگردانی چشم بین خطوط و برگشتهای غیر ارادی چشم به عقب: حتماً هنگام مطالعه یا آزمون برای شما اتفاق افتاده است که خطوط را گم کردهاید و حتی گاهی چشمهای شما چند کلمه عقبتر را نگاه کرده است.
3- کاهش غیر ارادی توجه: تحقیقات نشان میدهد بیشترین بیدقتی در جلسهی آزمون، مربوط به سؤالات ساده است. این موضوع اشاره به کاهش ناآگاهانهی توجه دارد. در جلسهی آزمون، زمانی که با یک تست (سؤال) ساده مواجه میشوید، احساس خوشایند موفقیت و رضایت درونی سبب میشود تا تصورکنید پاسخ دادن به این سؤال، بسیار ساده است. این فرایند پیچیدهی ذهنی حتی گاهی سبب میشود تا سؤال بعدی را بخوانید. در اصل ضمیر ناخودآگاه با خود میگوید: «این سؤال که ساده است، سؤال بعدی را هم میتوانم جواب دهم» بنابراین میزان توجه شما کاهش مییابد.
اکنون روشهای ذهنی افزایش دقت و کاهش بیدقتی را مورد بررسی قرار میدهیم.
راهبردهای ذهنی افزایش دقت
1 - افزایش هوشیاری هنگام مواجهه با سؤالات ساده:
عمدهترین دلیل بیدقتی، کاهش غیر ارادی توجه هنگام حل سؤالات ساده است. مؤثرترین راهحل مقابله با این مورد، افزایش هوشیاری هنگام مواجهه با سؤالات ساده است. کافی است هر وقت که سؤال ساده دیدید... حالات جسمانیتان تغییر کند گویی موضوع بسیار مهم و خطرناکی را دیدهاید چراکه در این لحظات، احتمال بیدقتی بسیار زیاد وجود دارد و شما در خطر آن قرار دارید.
2- خواندن کامل همضربیات
یکی دیگر از دلایل بیدقتی در مطالعه و آزمون، توجه نکردن به جزئیات هماهنگ نبودن سرعت چشم با ذهن است. برای رفع این مشکل باید از روش خطبر استفاده کنید. در این روش، مداد یا انگشت اشارهی خود را زیر خطوطی که مطالعه میکنید، حرکت دهید و هماهنگ با آن، چشمان خود را حرکت دهید.
2 نکتهی مهم:
1- اگر چشمان شما با حرکت انگشت خطبر هماهنگ نیست، این تمرین را انجام دهید. کتاب درسی خود را وارونه بگیرید و از اولین کلمهی بالای صفحه، سمت راست شروع کنید و انگشت خطبر خود را از زیر خطوط حرکت دهید و سعی کنید چشمان خود را با آن هماهنگ کنید. هدف از این تمرین، فقط هماهنگی چشم شما با انگشت خطبر است و نیازی به فهمیدن مطالب نیست.
2- در آزمونها و امتحانات، خواندن کامل صورت سؤال، موضوع بسیار مهمی است که ما معمولاً به آن توجه نمیکنیم.
در اینجا ذکر دو نکته لازم است:
اولاً یادمان باشد که در هر امتحانی، فرصت برای خواندن سؤال برای ما در نظر گرفته شده است. معمولاً تصور ما بر این است که زمانی که 10 سؤال داریم و 20 دقیقه وقت یعنی برای پاسخگویی به هر سؤال، 2 دقیقه وقت داریم در حالی که برای خواندن و پاسخ دادن به هر سؤال، 2 دقیقه وقت داریم. ثانیاً در امتحانات سعی کنید زیر کلمات مهم در صورت سؤال خط بکشید مثل «نیست، ندارد و...»
3- فعال بودن
با افزایش سرعت مطالعه یا حل کردن سؤال، دقت بیشتر میشود تا زمانی که به ناحیهی مطالعهی فعال برسید. پس از آن با افزایش سرعت، دقت کاهش مییابد. علت بیدقتی هنگام حل سؤالات ساده، مطالعهی درسهای عمومی، کلاسهایی که معلم آرام و بدون شور صحبت میکند کاملاً به فعال نبودن ما مربوط میشود. برای افزایش دقت از طریق فعال بودن کافی است از تکنیک یادداشتبرداری استفاده کنید.
4- تنظیم وقت
«عجله» یکی دیگر از عوامل بیدقتی است. برای حذف این مورد در امتحانات با استفاده از تکنیکهای مدیریت زمان، وقت خود را تنظیم کنید و در هر درس فقط به اندازهی همان درس وقت بگذارید.
هنگام مطالعه نیز در هدفگذاری هر زنگ مطالعه دقت کنید تا بر مبنای سرعت واقعی خود پیشبینی کنید؛ زیرا اگر بیشتر معین کنید قطعاً عجله خواهید کرد و اگر کمتر معین کنید قطعاً با فعال نبودن مطالعه، باز هم بیدقتی خواهید کرد.
توصیه میکنم حتماً هر شب 30 دقیقه به زدن تست زماندار اختصاص دهید. این کار تأثیر بسیار زیادی در کنترل بر زمان و درنتیجه کاهش بیدقتی خواهد داشت. این کار را حتماً هر روز به مدت 30 دقیقه (10سؤال عمومی و 10سؤال اختصاصی) انجام دهید.