برای تهیه یک کیلو زعفران حدود ۱۰۰ هزار گل نیاز است که موجب شده زعفران از جمله گرانترین مادهها در طول تاریخ باشد.
گیاه زعفران، گیاهی از خانواده زنبقیان است که از زمان قدیم بین ملل مختلف شناختهشده بوده و مصارف خوراکی و دارویی داشته است. گلهای زیبا و بنفش آن در فصل پاییز، صبحها پیش از طلوع به وسیله دست، برداشت و سپس کلاله قرمز رنگ آن جداشده و خشک میشود. امروزه ایران بزرگترین کشور تولیدکننده زعفران در دنیاست که بیشتر آن در خراسان کشت میشود.
زعفران از نظر طب سنتی دارای طبیعتی گرم و خشک است و دارای خواصی مانند مفرح قوا، مقوی حواس، قابض، بازکننده گرفتگیهای (سده)، دماغ (سر)، جگر (کبد) و کم کننده اشتها و مقوی معده است. همچنین در صورتی که زعفران با عسل مصرف شود دافع سنگ کلیه خواهد بود. زعفران را میتوان به روشهای مختلفی از جمله استشمام برای رفع سردرد شدید و بیخوابی مصرف کرد.
در فرهنگ ما ایرانیها در بیشتر غذاها و شیرینیها، زعفران ادویه اصلی است و به عنوان معطرکننده، طعمدهنده و رنگدهنده استفاده میشود اما از آنجا که بسیار گرانقیمت است، امکان دارد در تهیه غذاها به خصوص غذاهای نذری از رنگدهندههای دیگری به جای آن استفاده شود. گلرنگ و زردچوبه، جایگزینهایی هستند که نزدیکترین رنگ را به رنگ زرد طلایی زعفران دارند و یکی از مهمترین تقلبها در این زمینه فروش گلرنگ به جای زعفران است. در مواردی هم مخلوط گلرنگ و زعفران به فروش میرسد.
با وجود این، در بسیاری از کشورها، گلرنگ به نام عمومی «زعفران آمریکایی» در دسترس مصرفکنندگان قرار میگیرد. این گیاه از نظر ترکیب و آثار کاملا با زعفران متفاوت است و فقط از نظر ظاهری به آن شباهت دارد؛ رشتههایی شبیه به زعفران (4-3 سانتیمتر) و کوتاهتر از آن (2 سانتیمتر) است. در بسیاری از نقاط دنیا به علت گرانی از گلرنگ به جای زعفران استفاده میشود. با اینکه این گیاه تا حدودی خاصیت آرامبخشی دارد اما به هیچوجه عطر و بوی زعفران را ندارد و اگر بیش از اندازه مصرف شود، باعث آسیب و تخریب بافت کبد خواهد شد.
بعد از گلرنگ، زردچوبه دومین ادویهای است که در بسیاری از مناطق از آن به جای زعفران (البته نه تقلبی) استفاده میشود. البته در مصرف این ادویه، نباید زیادهروی کرد زیرا مصرف آن در حجم زیاد میتواند به مخاط روده و معده آسیب برساند به گونهای که تنها مصرف روزانه 3 گرم زردچوبه برای یک فرد بالغ، مشکلی ایجاد نمیکند.
استفاده از زعفران به هر شکل و در هر فرآوردهای حداکثر تا روزی یکدهم گرم برای یک فرد بالغ مجاز است. در مصرفهای دارویی نیز مقدار مجاز مصرف، حداکثر 1 گرم است. مصرف بیش از 3 گرم زعفران باعث خونریزی شدید، سقطجنین و در مواردی منجر به مرگ میشود. البته در دنیا گزارشهایی مبنی بر مصرف 5 تا 9 گرم زعفران که مرگومیر به دنبال داشته، ارائه شده است.